Rybnik, dnia 14 października 2013 r.

PROTOKÓŁ

Komisji Wniosków powołanej w dniu 14.10.2013 r.
na XX Konferencji Naukowo – Technicznej pt.:

„Zagospodarowanie terenów górniczych i pogórniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”

Skład Komisji Wniosków:

1. prof. dr hab. inż. Edward Popiołek - AGH Kraków,
2. dr hab. inż. Stanisław Duży - prof. Politechniki Śląskiej,
3. dr hab. inż. Ryszard Mielimąka - prof. Politechniki Śląskiej,
4. dr hab. Irena Pluta - PAN Oddział w Katowicach,
5. mgr inż. Adolf Sosna - Wiceprezes SITG O/Rybnik,
6. mgr inż. Ryszard Fuchs - SITG O/Rybnik,
7. mgr inż. Wiesław Kopiec - OUG w Rybniku,
8. mgr inż. Tatiana Rusin - JSW S.A. KWK „Borynia-Zofiówka-Jastrzębie”,
9. mgr inż. Klaudiusz Szczurek - Kompania Węglowa S.A.

W dniu 14 października 2013 roku w Ośrodku Szkoleniowo – Wypoczynkowym „Stodoły” w Rybniku odbyła się XX Konferencja Naukowo – Techniczna pt.: „Zagospodarowanie terenów górniczych i pogórniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Na konferencję przygotowanych zostało 38 referatów i komunikatów, które zostały opublikowane w materiałach konferencyjnych, wydanych w formie książkowej. Współorganizatorami konferencji byli: Zarząd Oddziału SITG w Rybniku, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Jastrzębska Spółka Węglowa S.A., Kompania Węglowa S.A., Katedra Geomechaniki, Budownictwa Podziemnego i Zarządzania Ochroną Powierzchni, Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej, Komisja Nauk Chemicznych Polskiej Akademii Nauk Oddział w Katowicach, Centrum Kształcenia Inżynierów w Rybniku oraz Urząd Miasta Rybnika. Patronat honorowy nad konferencją sprawowali prof. dr hab. Jerzy Buzek - poseł do Parlamentu Europejskiego oraz dr inż. Piotr Litwa – Prezes Wyższego Urzędu Górniczego.

W konferencji udział wzięli przedstawiciele:

• Parlamentu Europejskiego,
• Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej,
• administracji rządowej: Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, Wyższego Urzędu Górniczego w Katowicach, Okręgowego Urzędu Górniczego w Rybniku,
• instytucji naukowych, takich jak: Politechnika Śląska, Akademia Górniczo – Hutnicza w Krakowie, Uniwersytet Kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska Akademia Nauk Oddziały w Krakowie i w Katowicach, Centrum Kształcenia Inżynierów w Rybniku,
• administracji samorządowej, jak: Starostwa Powiatowe, Urzędy Miejskie i Gminne,
SITG Oddział w Rybniku,
• zakładów przemysłowych: Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., Kompanii Węglowej S.A., Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodnej i Rekultywacji S.A. w Jastrzębiu-Zdroju, Zakładów Odmetanowania Kopalń w Jastrzębiu-Zdroju i Rybniku.

W trakcie konferencji prezentowane były artykuły w trzech sesjach podzielonych na bloki tematyczne:

Sesja I pt. „Górnictwo w życiu społecznym i gospodarczym Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego - wczoraj i dziś”. Sesji przewodniczyli:

• prof. dr hab. Jerzy Buzek - poseł do Parlamentu Europejskiego,
• dr inż. Piotr Litwa - Prezes Wyższego Urzędu Górniczego,
• prof. dr hab. inż. Wacław Trutwin - Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie,
• mgr inż. Piotr Chmiel - Prezes SITG O/Rybnik.

Sesja II pt. „Pamięć o kopalniach zlikwidowanych i zagospodarowanie terenów pogórniczych”. Sesji przewodniczyli:

• prof. dr hab. inż. Jan Białek - Politechnika Śląska w Gliwicach,
• mgr inż. Piotr Karkula - Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego w Rybniku,
• dr hab. Irena Pluta - Polska Akademia Nauk Oddział w Katowicach.

Sesja III pt. „Gospodarka wodna i ochrona infrastruktury powierzchniowej na terenach górniczych”. Sesji przewodniczyli:

• dr hab. inż. Ryszard Mielimąka - prof. Politechniki Śląskiej w Gliwicach,
• prof. dr hab. inż. Edward Popiołek - Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie,
• mgr inż. Wojciech Kłosok –-Wiceprezes SITG O/Rybnik.

W sesji I „Górnictwo w życiu społecznym i gospodarczym Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego - wczoraj i dziś” Pan Premier prof. Jerzy Buzek wygłosił referat inauguracyjny pt. „Przyszłość polskiego przemysłu wydobywczego w świetle polityki Unii Europejskiej”, w którym podkreślił, że polska energetyka była i w dalszym ciągu będzie oparta na węglu.

W oparciu o treść wygłoszonych referatów, filmu programowego, przebiegu dyskusji oraz wynikających z nich uogólnień, sformułowano następujące stwierdzenia i wnioski:

1. Działalność górnicza jest ściśle związana z rejonem występowania złoża, co ogranicza możliwości wyboru lokalizacji zakładów wydobywczych oraz selekcji terenów pod kątem dopuszczalnych wielkości oddziaływania prowadzonej eksploatacji górniczej. Biorąc powyższe pod uwagę, w projektowaniu działalności górniczej konieczne jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, pozwalających na wykorzystanie zasobów przy minimalizacji niekorzystnych jej skutków. Szczegółowe ustalenia, dotyczące prognoz wpływu działalności górniczej na środowisko, pomiarów deformacji powierzchni terenu objętej wpływami eksploatacji oraz sposobu przeciwdziałania i usuwania skutków tej eksploatacji zawarte są w planach ruchu zakładów górniczych, sporządzanych we współpracy z samorządem terytorialnym i zatwierdzanych przez organy nadzoru górniczego.
2. Do podstawowych obowiązków gmin należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców. Zagadnienie to reguluje ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, która obliguje do zapewnienia ładu przestrzennego, prawidłowej gospodarki nieruchomościami i gospodarki wodnej oraz właściwej ochrony środowiska i przyrody. Na wszystkie te elementy bezpośredni wpływ ma działalność górnicza prowadzona w oparciu o przepisy prawa geologicznego i górniczego. Platformą porozumienia gminy i przedsiębiorcy górniczego powinien być miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego oraz plan ruchu zakładu górniczego. Efektem porozumienia powinny być działania zmniejszające uciążliwość oddziaływania eksploatacji górniczej na powierzchnię terenu, przy zapewnieniu uprawnień przedsiębiorcy z tytułu posiadanej koncesji.
3. Eksploatację górniczą prowadzi się w złożu o określonej zasobności, będącym nieodtwarzalnym elementem środowiska naturalnego. Wraz z postępem eksploatacji zasoby złoża ulegają zmniejszeniu, aż do ich całkowitego wyczerpania. W takiej sytuacji istnieje konieczność likwidacji kopalni, która obejmować powinna działania górnicze, techniczne, administracyjne oraz społeczne. W wyniku likwidacji kopalń, na ich terenach przemysłowych, pozostają obiekty podziemne i powierzchniowe, które mogą być zlikwidowane lub zagospodarowane do innych celów.
4. Górnictwo węgla kamiennego w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego było motorem rozwoju cywilizacyjnego regionu. Dzięki niemu powstało wiele nowoczesnych na owe czasy osiedli, obiektów socjalnych, oświatowych, kulturalnych itp. Są one świadectwem historii i dorobku wielu pokoleń mieszkańców regionu. Należy propagować i wskazywać najcenniejsze pamiątki historii rozwoju cywilizacyjnego regionu, a gospodarze tych terenów powinni być zobowiązani do ich ochrony.
5. Prowadzenie działalności górniczej przez wiele lat (czasem ponad 100) powoduje, że w okresie likwidacji kopalni część jej obiektów posiada charakter zabytków. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami rozróżnia ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami, do której zobowiązany został właściciel obiektu w zakresie utrzymania go we właściwym stanie technicznym i estetycznym. Istnieje konieczność stworzenia ogólnego systemu regulującego zasady opieki nad zabytkowymi obiektami likwidowanych kopalń wraz z możliwościami ich finansowania (np. środki budżetowe, programy strukturalne UE, fundacje).
6. Dużą rolę w tworzeniu przyjaznego klimatu wokół ochrony zabytków przemysłu i techniki odgrywają działacze społeczni, dawni pracownicy zakładów oraz entuzjaści. Stanowią nieocenioną pomoc dla służb konserwatorskich i muzealników. Istnieje zatem potrzeba inicjowania i wspierania realizacji prac naukowych i archiwistycznych, a przede wszystkim publicystycznych dotyczących historii górnictwa w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego.
7. W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego w XX wieku likwidacji uległo 9 kopalń węgla kamiennego, które w znaczącym stopniu zapisały się w historii regionu. Należy kontynuować kierunki dalszego rozwoju zintegrowanej koncepcji dziedzictwa technicznego Ziemi Rybnickiej. Jako instytucjonalny sposób na kontynuowanie i intensyfikację takich działań może być powołanie do życia fundacji – Izba Pamięci Zlikwidowanych Kopalń ROP. Do jej podstawowych zadań należałoby:
   • gromadzenie informacji historycznych o zlikwidowanych zakładach górniczych regionu,
   • organizacja szkoleń, konferencji i kongresów specjalistycznych, seminariów, debat i konferencji popularnonaukowych oraz naukowych służących gromadzeniu i wymianie informacji, podnoszeniu świadomości społecznej o historii regionu i roli jaką w niej spełniło górnictwo;
   • współpraca z ośrodkami akademickimi i badawczymi w celach zgodnych z zakresem działalności Izby Pamięci.
8. Kopalnia „Hoym – Ignacy” stanowi spektakularny przykład zabytku techniki górniczej. Symbolika i historia predestynują ją, aby zajmowała w przyszłości miejsce szczególne. Dlatego zarówno dla utrzymania rangi kopalni zabytkowej, jak i dla realizacji celu nadrzędnego, jakim jest ratowanie dziedzictwa Ziemi Rybnickiej, godnym przeznaczeniem byłoby umiejscowienie na jej terenie Izby Pamięci Zlikwidowanych Kopalń ROP.
9. Problemy ochrony środowiska na terenach górniczych, rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków  działalności gospodarczej, jak również monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej wraz z nowymi technologiami dokumentowania stanu środowiska są tematami bardzo istotnymi dla naszego regionu.
10. Jednym z podstawowych elementów projektowania eksploatacji złoża z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju jest umiejętność precyzyjnego prognozowania jej wpływów na środowisko. Należy zatem nadal inspirować i wspierać badania, mające na celu doskonalenie metod prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, wykorzystujące zarówno wyniki pomiarów geodezyjnych jak i osiągnięcia naukowe.
11. Na przedsiębiorcy górniczym spoczywają obowiązki w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, właściwej ochrony środowiska oraz racjonalnej gospodarki złożem, które są określane w planie ruchu, zatwierdzanym przez organ nadzoru górniczego. Dla zagwarantowania przyjęcia właściwych rozwiązań wskazane byłoby wprowadzenie możliwości zatwierdzenia planu ruchu pod określonymi warunkami.
12. Wstrząsy górotworu generowane eksploatacją górniczą są zjawiskiem, obejmującym swoim zasięgiem obszar o wiele większy niż jej bezpośrednie wpływy. Mogą stanowić one zagrożenie nie tylko dla prowadzonych robót podziemnych, ale również dla obiektów powierzchniowych. Ze względu na losowy charakter zjawisk dynamicznych występujących w kopalniach, duże znaczenie zarówno poznawcze jak i utylitarne posiada monitoring zagrożenia sejsmicznego na terenach górniczych, który należy nadal rozwijać i doskonalić.
13. Rozbudowa infrastruktury terenu jak i eksploatacja węgla kamiennego są przedsięwzięciami sprzyjającymi rozwojowi regionu i tworzeniu nowych miejsc pracy. Powstanie nowej infrastruktury generuje potencjalną możliwość rozwoju regionu, jednak w celu jej ochrony wymagane jest prowadzenie działań profilaktycznych. Jak wskazuje doświadczenie, konieczna jest koordynacja planów eksploatacji złoża z programem rozwoju regionu.
14. W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego następuje stała poprawa stanu środowiska. Przedsiębiorcy górniczy podejmują wiele działań w zakresie minimalizacji negatywnych skutków eksploatacji górniczej, w tym:
    • rekultywację i zagospodarowanie terenów objętych działalnością górniczą,
    • regulację rzek i potoków oraz likwidację zalewisk poeksploatacyjnych,
    • zmniejszenie ilości wytwarzania produktów ubocznych oraz wykorzystanie ich do innych celów gospodarczych, np. do produkcji kruszyw,
    • redukcję emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do atmosfery, ze szczególnym uwzględnieniem zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych,
    • likwidację nadmiernego poziomu hałasu emitowanego do środowiska.
15. Wody dopływające, a następnie odprowadzane z większości kopalń Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego zawierają szkodliwe dla środowiska wodnego składniki. Ich zawartość przed wprowadzeniem do rzeki Odry jest ograniczana do poziomu dopuszczalnego. System retencyjno-dozujący zwany kolektorem „Olza”, który odprowadza wody z kopalń jastrzębsko – rybnickich zasługuje na wyróżnienie i ochronę.
16. Likwidacja kopalń może powodować zakłócenia w gospodarce wodnej regionu. Problem ten jest zminimalizowany poprzez grawitacyjne odprowadzenie wody z zamkniętej kopalni do sąsiedniej kopalni czynnej. Proces ten wymaga monitorowania. Analiza procesu zatapiania wyrobisk pogórniczych w zlikwidowanych kopalniach Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego wykazała przydatność stosowanych metod monitoringu. Kompleksowa analiza danych teoretycznych i praktycznych jest niezbędna dla określenia prawidłowej prognozy zatapiania kopalni po jej likwidacji. Ma to istotne znaczenie dla oceny zagrożenia wodnego kopalń sąsiednich i środowiskowego Górnego Śląska.
17. Subregion Zachodni Województwa Śląskiego położony jest w rejonie przygranicznym z Republiką Czech. Dlatego państwa te powinny współpracować w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu zachowania, ochrony i przywracania właściwego stanu ekosystemu Ziemi. Realizacja tego dotyczy m.in. wprowadzenia wspólnych rozwiązań w obszarze przygranicznym Polski i Republiki Czech w zakresie odprowadzania wód kopalnianych po stronie czeskiej i polskiej do Olzy i Odry. Konieczna jest zatem dalsza współpraca pomiędzy specjalistycznymi instytucjami i przedsiębiorstwami z obu państw.

Konferencja stanowiła szerokie forum wymiany doświadczeń przedstawicieli nauki, samorządowców oraz praktyków, reprezentujących górnictwo i gospodarkę wodną, a jej wartość edukacyjną trudno przecenić. W wygłaszanych referatach zaprezentowano osiągnięcia oraz ciekawe rozwiązania naukowe i inżynierskie z zakresu górnictwa, budownictwa, komunikacji, gospodarki wodnej i ochrony środowiska. Zwrócono również uwagę na konieczność dalszej współpracy pomiędzy samorządami i przedsiębiorcami górniczymi w zakresie wypracowania optymalnych warunków racjonalnej gospodarki złożem przy minimalizacji negatywnych skutków dla środowiska oraz rozwiązywania pilnych problemów dotyczących zabytków techniki górniczej. W konferencji udział wzięło 117 uczestników.

Za celowe uznaje się kontynuowanie organizacji konferencji dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego. Uwzględniając uwarunkowania geograficzne zalecana jest kontynuacja współpracy międzynarodowej, w tym w szczególności z Republiką Czech.

Przewodniczący
Komisji Wniosków

Prof. dr hab. inż. Edward POPIOŁEK