Izba Pamięci Kopalń Zlikwidowanych
w Rybnickim Okręgu Przemysłowym

Bezpośrednią poprzedniczką kopalni „Rymer” była kopalnia „Johann Jacob”. Nadanie górnicze kopalni otrzymał w 1841 roku królewski radca komercyjny Carl Friedrich August Cuno z Raciborza. Kopalnia nie prowadziła eksploatacji węgla. W 1872 roku nabył ją Izydor Mamroth. Od 1864 roku właściciel zakładów hutniczych w Rybnickiej Kuźni, Paruszowcu, Ligockiej Kuźni i Gotartowicach. I włączył do swojego przedsiębiorstwa o nazwie Górnośląskie Walcownie Żelaza, Spółka Akcyjna w Paruszowcu obok Rybnika, Oberschlesische Eisenwalzwerks-Actien-Gesellschaft Paruschowitz bei Rybnik. Kopalnia była eksploatowana od chwili nabycia do 1883 roku przy pomocy trzech kolejnych szybów: „Mamroth” (39 m) w latach 1872-76, „Oskar” (54 m) - 1874-79, oraz „Anna” (39 m) - 1879-83. Szyby „Mamroth” i „Oskar” połączone były konną kolejką Rossbahn z linią kolejową Sumina - Katowice. (Linii Niedobczyce - Wodzisław wtedy jeszcze nie było, powstała dopiero w 1882 roku.) Z szybu „Anna” sprzedaż węgla odbywała się na furmanki.

W 1893 roku pole górnicze „Johann Jacob” oraz sąsiednie - „Römer” (jej nadanie uzyskał w 1858 roku prof. dr Karol Kuh z Wojnowic i nie było eksploatowane) kupił Carl Wittgenstein z Wiednia, dyrektor spółki Prager-Eisen-Industrie-Gesellschaft i wydzierżawił z dniem 1 stycznia 1894 roku kopalni „Emma” (Marcel).

Wtedy przy linii kolejowej do Wodzisławia rozpoczęto głębienie szybu wydobywczego „Carl” (Karol), który w 1896 roku zgłębiono do 111 m. Na tej głębokości założono tymczasowy poziom eksploatacyjny i przystąpiono do wydobycia. Z dniem 1 lipca 1896 roku pola górnicze „Johann Jacob” i „Römer” odłączono od kopalni „Emma” i zakład się usamodzielnił. Tę datę przyjmuje się za powstanie kopalni „Johann Jacob”, późniejszej „Rymer”. Duże zasoby węgla zadecydowały o szybkim rozwoju kopalni. Początkowo wydobycie wynosiło 700 małych wozów dziennie, przewożonych pod szyb końmi.

W 1897 roku wydzierżawiono pola górnicze: „Wilhelmsbahn”, „Hans Rheinhold”, „Milde”, oraz „Goeppert”. W 1898 roku kopalnia przeszła na własność spółki „Kopalnia Johann Jakub, Spółka z Ograniczoną Odpowiedzialnością z siedzibą w Radlinie”, Johann Jacob-Grube Gesselschaft mit beschr. Haftung mit dem Sitz in Radlin. Kopalnia się rozwijała, doprowadzono do niej bocznicę kolejową, zbudowano sortownię, centralę elektryczną, stację kompresorów. Eksploatację pokładów systemem zabierkowym na zawał zastąpiono wybieraniem z podsadzką. Szyb „Carl” w roku 1900 osiągnął głębokość 193 m, a w jego sąsiedztwie założono szyb wentylacyjny „Wetterschacht” (późniejszy „Janusz”) o głębokości 85 m.

W 1903 roku kopalnię nabył hurtownik węglowy Fritz von Friedlaender-Fuld i razem z kopalniami „Emma” w Radlinie i „Anna” w Pszowie włączył do powołanej 1 lipca 1903 roku spółki o nazwie Rybnickie Gwarectwo Węglowe Rybniker Steinkohlen Gewerkschaft (z dyrekcją w Berlinie potem w Radlinie a następnie w 1925roku w Katowicach) o obszarze górniczym 137 km², przy czym nazwę kopalni „Johann Jacob” zmieniono na „Römer”. W celu udostępnienia bogatych złóż po wschodniej stronie kopalni, w 1906 roku dołączono do niej pole górnicze „Vincent - Gluck”.

Dla przewietrzania tego rejonu kopalni w 1908 roku w Radziejowie założono szyb wentylacyjny „Martin”, a w 1912 roku w Popielowie szyb „Gloger”.

W 1913 roku wybudowano płuczkę, oraz brykietownię. Wydobycie kopalni wzrosło do 520 tys. ton węgla rocznie przy zatrudnieniu 1400 górników. Rybnickie Gwarectwo Węglowe przeznaczało znaczne środki na rozbudowę bazy socjalnej. Przy kopalni Römer jak i przy pozostałych kopalniach powstały domy dla robotników. Kolonia składała się z 12 domów urzędniczych i 37 robotniczych, sklepów, gospody, pralni i domu dla samotnych górników.

W 1922 roku po podziale Śląska na skutek plebiscytu, kopalnie Rybnickiego Gwarectwa Węglowego nadal są własnością rodziny Friedlaender de Fuld, ale na ziemiach przynależnych do Polski ustanowiono zarządy powiernicze. Pruskie prawo górnicze z 1865 r. obowiązywało w odrodzonej Polsce na obszarze województwa śląskiego do końca 1932 r. Następnie wprowadzono nowe polskie prawo górnicze z 29.11.1930 roku. Stanowiło ono, iż na obszarze polskiej części Śląska, pola górnicze mogą być nadane tylko państwu. Nowe prawo pozostawiło wszystkie uprawnienia właścicielom kopalń nadanych przed 1930 rokiem pól górniczych. Szyb „Karol” w 1927 roku zgłębiono do poziomu 435 m. Zastąpiono filarowy system eksploatacji pokładów systemem ścianowym. W kopalni pierwsza ściana rozpoczęła wydobycie w 1925 roku.

W latach 1925-1929 podczas modernizacji szybu „Marcin” zainstalowano elektryczną maszynę wyciągową. W sierpniu 1930 roku rozpoczęto modernizację szybu „Karol”. Zamontowano elektryczną maszynę wyciągową, w transporcie dołowym zastosowano lokomotywy elektryczne, rozbudowana została kotłownia do 23 kotłów i zainstalowano dwa nowe turbozespoły dużej mocy 1000 i 6055 kW a także pierwszy kompresor o napędzie elektrycznym. W 1936 roku pierwszego września kopalnia otrzymała nazwę „Rymer” od nazwiska pierwszego wojewody śląskiego Józefa Rymera - działacza związkowego i społecznego. W sierpniu 1939 roku rozpoczęto instalację skipu w szybie „Karol”, jednak do wybuchu wojny montażu nie ukończono. Skip został uruchomiony przez administrację niemiecką. Wydobycie prowadzono z poz. 430 m.

Po wybuchu II wojny światowej kopalnia została przekazana pod zarząd komisaryczny Głównego Urzędu Powierniczego-Wschód a po roku w 1940 razem z kopalniami „Ignacy”, „Anna”, „Emma” i „Rydułtowy” została przejęta przez jeden z największych koncernów Rzeszy oparty na kapitale państwowo monopolistycznym pod nazwą Zakłady Rzeszy „Herman Göring” Reichswerke Herman Göring Berkwerksverwaltung Oberschleisen Grupall A.G. i wtedy przywrócono nazwę kopalni „Römer Grube”.

Pod koniec wojny w polu „Geppert” rozpoczęto głębienie szybu o tej samej nazwie, który osiągnął głębokość 457 m. Po wojnie otrzymał nazwę „Szymański”. Był to szyb wentylacyjno materiałowy dopuszczony do jazdy ludzi.

W 1942 roku w czasie działań wojennych wydobycie węgla systematycznie wzrastało ze względu na zatrudnienie więźniów i jeńców wojennych z pobliskich obozów jenieckich w Rydułtowach i Rybniku. Wiele górników zostało wcielonych do Wermachtu. Płacono jeńcom pracującym w kopalni pieniędzmi zastępczymi „wert-marke” z wybitym napisem „Römer Grube” tylko dla nich przeznaczonymi. W 1944 roku zatrudnionych w kopalni było ponad 400 jeńców z krajów okupowanych.

Wydobycie w czasie okupacji wzrosło z 722 218 t w roku 1940 do 1 200 000 t w roku 1944 ze względu na rabunkową gospodarkę złożem. Wydobycie węgla prowadzono w części macierzystej kopalni w pokładach o dużej miąższości.

W 1945 roku po wycofaniu się wojsk niemieckich wydobycie węgla spadło do 300 t na dobę i rosło w miarę kompletowania załogi i dozoru.

Kopalnia spod okupacji hitlerowskiej wyzwolona została 27 marca 1945 roku i przyjęła nazwę „Rymer”. Weszła w skład Rybnickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego z siedzibą w Rybniku.

W latach powojennych nastąpił okres wielkich inwestycji w kop. Rymer. Największe nasilenie przypada na dekadę 1957 - 1967, lata 1972 - 1974, oraz pięciolecie 1980 - 1986. Do 1948 r. rozszerzono o blisko 15 km sieć telekomunikacyjną. W latach 1952 - 1954 rozbudowano płuczkę, przeprowadzono modernizację szybów. Na powierzchni zbudowano ambulatorium, żłobek, przedszkole i budynek administracyjny i oddano do użytku Zakładowy Dom Kultury wraz z kinem. W powojennych inwestycjach kopalni „Rymer” coraz większy był udział nakładów na wdrażanie postępu technicznego, głównie na zakup nowoczesnych wówczas maszyn i urządzeń. Pierwszym najważniejszym zakupem w 1951 roku był przenośnik zgrzebłowy PZP-45. W następnym roku zastosowano wrębiarki typu „Anderson-Boys”, a w 1956 roku pierwszy kombajn ścianowy „Donbas”, oraz pierwszą ładowarkę zasięrzutną LZK-1P. Pierwszy przenośnik typu „Skat” rozpoczął w kopalni pracę w 1960 roku, a w dwa lata później pierwszy krajowy kombajn KWB-2.

W 1960 roku wywiercono dwa otwory wielkośrednicowe o średnicy 1,2 m do poz. 200 m w partii Beata dla nowego rejonu wentylacyjnego.

W dniu 15 lutego 1962 roku zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Rybnickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego powołano „Oddział Pomiarów i Automatyki” przy kopalni „Rymer”. Znalazł się on w strukturach organizacyjnych kopalni przynosząc znaczne korzyści finansowe. Była to komórka usługowa kopalni wykonująca prace w zakresie pomiarów, badań rozruchowych urządzeń oraz automatyki na wszystkich kopalniach Rybnickiego Okręgu Węglowego.

W 1962 roku nastąpiło uruchomienie nowego poziomu wydobywczego na poz. 630 m po uprzednim pogłębieniu szybu Karol z poz. 430 m. Wydobycie realizowane było w wozach czteropiętrowymi klatkami.

W 1963 roku rozpoczęto wdrażanie techniki strugowej. W 1976 roku zastosowano kombajny nowej generacji, dwuramieniowe do dwustronnego bezwnękowego urabiania węgla.

W 1965 roku 19 października zakończono likwidację szybu wentylacyjnego „Gloger” poprzez jego zasypanie.

W roku 1972 „Oddział Pomiarów i Automatyki” przy kopalni „Rymer” został przemianowany na „Ośrodek Pomiarów i Automatyki”. Powodem takiej decyzji było duże zapotrzebowanie na usługi pomiarowe i rozruchowe urządzeń w istniejących i nowych kopalniach oraz wykonywanie prac doświadczalno wdrożeniowych. Spowodowało to znaczący wzrost kadry inżynieryjno technicznej oraz dalszy rozwój ośrodka.

W latach 1976-1982 zlikwidowano brykietownię, która rozpoczęła produkcję w 1913 roku a w jej miejscu wybudowano nowoczesną kotłownię.

W 1982 roku ruszyły pierwsze kombajny, przystosowane do pracy w niskich pokładach a w roku 1986 oddano do użytku całkowicie zmodernizowany Zakład Przeróbki Mechanicznej Węgla. Inwestycje poczynione w modernizację, wprowadzanie nowoczesnych urządzeń i maszyn spowodowały zwiększenie wydobycia oraz poprawiały bezpieczeństwo i warunki pracy górników. Wydobycie wzrastało z 582 tys. ton w 1946 roku do ponad 1.002 tys. ton w 1949 roku i rekordowego roku 1973 - 1.364,1 tys. ton.

Jednak możliwości wydobywcze kop. Rymer powoli zaczęły się kurczyć. W istniejących po roku 1990 warunkach gospodarki rynkowej i nadprodukcji węgla i związanym z tym spadkiem cen węgla, kopalnia nie miała szans na utrzymanie się.

W dniu 16 listopada 1993 roku „Ośrodek Pomiarów i Automatyki” będący już silną jednostką wchodzącą w skład kopalni, zmienił swój status prawny. Powołano wraz z Rybnicką Spółką Węglową i Jastrzębską Spółką Węglową samodzielną jednostkę gospodarczą pod nazwą „Ośrodek Pomiarów i Automatyki Rybnickiego Okręgu Węglowego” Sp. z o.o.

1 lipca 1995 roku połączono kopalnię „Rymer” z kopalnią „Chwałowice”, co zapewniło utrzymanie wydobycia na dotychczasowym poziomie, oraz zagwarantowało pracę jej załodze. W latach 1945 - 1995 załoga Rymer wydobyła prawie 60 mln ton węgla. Przez całe dziesięciolecia kopalnia była kuźnią kadr Rybnickiego Okręgu Węglowego - dostarczyła rybnicko-wodzisławskiemu górnictwu ponad 2.500 wykwalifikowanych pracowników, a w tym kilkudziesięciu na kierownicze stanowiska w kopalniach, pośrednich strukturach zarządzania i w resorcie.

Na skutek zmian polityczno ekonomicznych w Polsce, które rozpoczęto w 1990 roku tzw. Planem Balcerowicza należało podjąć działania zmierzające do obniżania kosztów produkcji i zmniejszenia obciążeń finansowych powodowanych podmiotami nie związanymi z produkcją węgla.

W kwietniu 1991 roku podjęto decyzję wydzierżawienia ośrodka wypoczynkowo-sanatoryjnego w Świeradowie, który w 1995 roku został sprzedany. Sprywatyzowano także Ośrodek Wczasowy „Rymer” w Wiśle Malinka. Na bazie majątku kopalni począwszy od 1991 roku powstało kilka spółek, które przejęły część pracowników kopalni. Spółki te świadczą usługi zarówno na potrzeby kopalni, jak również wychodzą ze swoją działalnością na zewnątrz, starając się adaptować do nowej sytuacji rynkowej. Po połączeniu kopalni „Rymer” z kopalnią „Chwałowice” działania restrukturyzacyjne kopalni polegały na dalszym wyzbywaniu się nieprodukcyjnego majątku. Następowało to w drodze sprzedaży lub nieodpłatnego przekazania, głównie na rzecz Urzędu Miasta (obiekty te to: Domy Kultury na obydwu ruchach, szkoły przyzakładowe, dom górnika, boisko sportowe, infrastruktura gastronomiczna itp.).

W 1994 roku rozpoczął się proces likwidacji dawnej Kopalni „Rymer”. Ustalono kolejność działań likwidacyjnych w pięciu etapach.

1. 1. etap - likwidacja „pola północnego”,
2. 2. etap - połączenie z KWK „Chwałowice”,
3. 3. etap - likwidacja pola zachodniego z rejonem szybu „Szymański”,
4. 4. etap - likwidacja ruchu „Rymer”,
5. 5. etap - likwidacja zagrożeń powstałych po zlikwidowaniu ruchu „Rymer”.

Likwidację „Pola północnego” przeprowadzono w latach 1994-95. W okresie realizacji I etapu zlikwidowano łącznie 41 513 mb wyrobisk korytarzowych. Wyrobiska korytarzowe likwidowane były głównie przez otamowanie. W 1995 r. zlikwidowano przez zasypanie 2 otwory wielkośrednicowe wentylacyjne w części „Beata”.

- jeden otwór wentylacyjny o średnicy 1,2 m głębokości 91 m, i jeden otwór techniczny zabezpieczający o głębokości 95 m. Zlikwidowano także stację wentylatorową przy otworach „Beata” na powierzchni.

Kopalnia „Rymer” po stuletnim okresie eksploatacji miała niewielkie już zasoby węgla opłacalne do eksploatacji. Wybierane były pokłady z partii chwałowickiej. Jedynym kierunkiem działania było przyłączenie kopalni słabszej ekonomicznie do kopalni silniejszej. Osiągane wyniki ekonomiczne wyraźnie ustawiały pozycję kopalni „Rymer” jako słabszej wśród kopalń sąsiednich. Utrzymywanie samodzielnej kopalni o wydobyciu nie przekraczającym 4 000 t/dobę, przy pełnym kompleksie wydobywczo-przeróbczym, pełnym obłożeniu i pełnej strukturze zarządzania, było nieekonomiczne i trudne do zaakceptowania.

Z dniem 1.07.1995 roku połączono sąsiadujące ze sobą kopalnie „Chwałowice” i „Rymer” w dwuruchowy zakład górniczy, stanowiący jedną jednostkę gospodarczą o nazwie Rybnicka Spółka Węglowa S.A. KWK „Chwałowice”. Dawna kopalnia „Rymer” jako część kopalni Chwałowice przyjęła nazwę „Chwałowice - Ruch Rymer”.

W 1997 roku zlikwidowano 9 091 m wyrobisk korytarzowych.

Wszystkie wyrobiska korytarzowe zostały zlikwidowane przez otamowanie. W 1997 r. zlikwidowano przez zasypanie szyb wentylacyjny IV (315,6 mb) i częściowo szyb wentylacyjny „Marcin” poniżej poz. 200 m (89,8 m). Zlikwidowano także ich stacje wentylatorowe.

Po zakończeniu wydobycia w „Ruchu Rymer” w dniu 20.10.1999 roku, przystąpiono do likwidacji obiektów ciągu technologicznego jak i wyrobisk przez otamowanie.

W latach 1999-2001 roku zlikwidowano 28 258 mb wyrobisk dołowych. Wszystkie wyrobiska zostały zlikwidowane przez otamowanie.

22 września 1999 roku zlikwidowano przez zasypanie szyb „Szymański”, który pełnił rolę szybu materiałowo wentylacyjnego z dopuszczeniem do jazdy ludzi o głębokości 456 m i średnicy 5,0 m. (Rys. 4.)

W 2000 roku zlikwidowano szyb „Janusz” o średnicy 3,5 m i głębokości 453 m. Pełnił on funkcję szybu zjazdowego załogi, wentylacyjnego oraz szybu materiałowego. Zlikwidowano także szybik 11 łączący poz. 200 m i poz. 430 m oraz dwa otwory służące do transportu kamienia kruszonego dla podsadzki suchej z urządzeń kruszących kamień na powierzchni.

Pełna likwidacja Ruchu „Rymer” Kopalni „Chwałowice” wiązała się z problemami odprowadzania naturalnego dopływu wody w ilości ok. 5 m³/min do wyrobisk nieczynnej kopalni tak, by nie stworzyć zagrożenia wodnego sąsiadującym kopalniom. Po zrealizowaniu budowy dodatkowych urządzeń odwadniających w kopalni „Rydułtowy”, gdzie woda miała być wypompowana, w końcu 2000 roku można było przystąpić do likwidacji pompowni i urządzeń zasilających na poz. 630 m „Ruchu Rymer”.

Po zlikwidowaniu w 2001 roku pompowni stacjonarnych głównego odwadniania „Ruchu Rymer” na poz. 430 m i 630 m rozpoczęto w grudniu 2001 roku prace związane z likwidacją urządzenia wyciągowego w przedziale „S” szybu „Karol”, oraz likwidację rury szybowej szybu „Karol”.

Likwidację szybu „Karol” oraz pozostałych obiektów i urządzeń funkcjonalnie związanych z ww. pompowniami zakończono 30.09.2002 roku.

Ostatnim obiektem górniczym „Ruchu Rymer” który należało zlikwidować to był szyb wentylacyjny „Marcin” w Radziejowie. Po otamowaniu części „Ruchu Rymer” przewietrzał on wyrobiska kopalni Chwałowice do roku 2009. Likwidację szybu i jego stacji wentylatorowej ukończono 30 grudnia 2010 roku.

1. Dyrektorzy kopalni: od „Johann Jacob” do „Rymera”
2. Budynek Zarządu Kopalni „Chwałowice” Ruch „Rymer”
3. Dawny Budynek zarządu kopalni obecnie gdzie obecnie siedziba Zarząd EC Kompanii Węglowej w Rybniku
4. Wieża szybu „Szymański”
5. Pamiątka po kopalni „Rymer” na rondzie w Niedobczycach