Jastrzębie Zdrój, dnia 16.10.2009 r.

PROTOKÓŁ

Komisji Wniosków powołanej w dniu 16.10.2009 r.

na XVI Konferencji Naukowo – Technicznej pt.:

„Ochrona środowiska na terenach górniczych podziemnych, odkrywkowych
i otworowych zakładów górniczych w subregionie zachodnim województwa śląskiego”

Skład Komisji Wniosków:

1. Dr hab. inż. Stanisław Duży prof. nzw. w Pol. Śl.

2. Doc. dr hab. Irena Pluta

3. Mgr inż. Wiesław Kopiec

4. Inż. Wiesława Zygmaniak

5. Mgr inż. Ryszard Fuchs

W dniu 16 października 2009 roku w Urzędzie Miasta w Jastrzębiu Zdroju odbyła się XVI  Konferencja Naukowo – Techniczna pt.: „Ochrona środowiska na terenach górniczych podziemnych, odkrywkowych i otworowych zakładów górniczych w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Na konferencję przygotowane zostały 34 referaty opublikowane w materiałach konferencyjnych, wydanych w formie książkowej. Współorganizatorami konferencji byli: Zarząd Oddziału SITG w Rybniku, Centrum Kształcenia Inżynierów Politechniki Śląskiej w Rybniku, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Kompania Węglowa S.A., Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. oraz Urząd Miasta Jastrzębie Zdrój.

W konferencji udział wzięli przedstawiciele:

• Senatu RP,

• Sejmu RP,

• Parlamentu i Rady Europy,

• Marszałka Województwa Śląskiego

• Wojewody Śląskiego,

• Wyższego Urzędu Górniczego,

• instytucji naukowych, takich jak: Politechnika Śląska w Gliwicach, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach, Akademia Górniczo – Hutnicza w Krakowie,

• Izby Przemysłowo – Handlowej w Rybniku,

• administracji rządowej i samorządowej, jak: Starostwa Powiatowe, Urzędy Miejskie i Gminne, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Katowicach, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Katowicach, Okręgowy Urząd Górniczy w Krakowie,

• SITG Oddział w Rybniku,

• zakładów przemysłowych: Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., Kompanii Węglowej S.A., Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodnej i Rekultywacji S.A. w Jastrzębiu Zdroju, Zakład Odmetanowania Kopalń ZOK Sp. z o.o. w Jastrzębiu Zdroju, Uzdrowiskowy Zakład Górniczy „Ustroń”, Przedsiębiorstwo Miernictwa Górniczego w Katowicach, UTEX – Terra ,

W trakcie konferencji prezentowane były artykuły w trzech sesjach podzielonych na bloki tematyczne:

Sesja I pt. „Wybrane problemy ochrony środowiska na terenach górniczych”. Sesji przewodniczyli:

dr hab. inż. Antoni Motyczka prof. Pol. Śl.	-	Senator RP
	-	V-ce Prezydent Miasta Jastrzębia Zdrój
mgr inż. Mirosław Koziura	-	Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego
mgr inż. Adolf Sosna	-	Wiceprezes Zarządu Oddziału SITG w Rybniku

Sesja II pt. „Rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków działalności górniczej”. Sesji przewodniczyli:

Prof. dr hab. inż. Joachim Kozioł	-	Politechnika Śląska, Gliwice
doc. dr hab. Irena Pluta	-	GIG, Katowice
Mgr inż. Zbigniew Schinohl	-	Dyrektor OUG w Rybniku

Sesja III pt. „Monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej oraz nowoczesne technologie dokumentowania stanu środowiska”. Sesji przewodniczyli:

dr hab. inż. Stanisław Nawrat prof. AGH	-	Kierownik ZOD AGH w Jastrzębiu Zdrój
dr hab. inż. Stanisław Duży prof. nzw. w Pol. Śl.	-	Politechnika Śląska, Gliwice

W oparciu o treść wygłoszonych referatów, przebieg dyskusji oraz wynikające z nich uogólnienia, sformułowano następujące stwierdzenia i wnioski:

1. Wiek XXI charakteryzować się będzie dalszym wzrostem produkcji i związanym z nim wzrostem zużycia energii, wytwarzanej w oparciu o dotychczasowe źródła i doskonalone metody jej produkcji, przy równoczesnym rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W bilansach paliwowo-energetycznych na najbliższe dziesiątki lat udział węgla prognozowany jest na dotychczasowym poziomie, to znaczy 25 % w bilansach energii pierwotnej i do 40 %
   w bilansach produkcji energii elektrycznej. Oznacza to dalsze zapotrzebowanie na węgiel
   w perspektywie co najmniej kilkudziesięciu lat.

2. Problemy ochrony środowiska na terenach górniczych, rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków  działalności gospodarczej, jak również monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej wraz z nowymi technologiami dokumentowania stanu środowiska są tematami bardzo istotnymi dla naszego regionu.

3. Aktualnie trwają prace nad projektem ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Z uwagi na wielodyscyplinarny charakter tego prawa, wzrost zagrożeń i tragiczne wydarzenia w górnictwie, projekt powinien być poddany ponownie wnikliwej analizie merytorycznej i prawnej,
   z wykorzystaniem uwag specjalistów z różnych dziedzin, nie tylko geologii.

4. 15 listopada 2008 roku weszła w życie ustawa o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. W świetle zapisów ustawy w zakresie udzielania koncesji na wydobywanie kopalin mieszkańcy mają prawo zgłaszania uwag i wniosków o zabezpieczenie zrównoważonego działania kopalni i ochrony środowiska. W celu zagwarantowania zapoznania się zainteresowanych z treścią decyzji kończącej postępowanie, ustawa nakłada na organ właściwy do jej wydania obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji o treści orzeczenia oraz obowiązek umożliwienia zapoznania się z tym orzeczeniem. Dotychczasowe doświadczenia z rejonu miasta Jastrzębia dowodzą, że mieszkańcy wykazują zainteresowanie procedurą i wynikami postępowania w zakresie środowiskowych uwarunkowań eksploatacji górniczej. Należy zatem rozwijać współpracę w zakresie ochrony środowiska pomiędzy zakładami górniczymi, urzędami państwowymi i samorządowymi oraz mieszkańcami terenów górniczych.

5. W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego następuje stała poprawa stanu środowiska. Przedsiębiorcy górniczy podejmują wiele działań dla jego ochrony. Dla spowodowania jeszcze większej aktywności w zakresie ochrony środowiska, niezależnie od istniejących nakazów prawnych, konieczne jest wdrożenie odpowiednich mechanizmów, powodujących, że działania proekologiczne przyniosą również bezpośrednie korzyści finansowe.

6. Działalność górnicza ściśle związana jest z wieloma elementami środowiska. Celem działalności górniczej jest pozyskiwanie dla celów gospodarczych kopalin użytecznych.
   Z drugiej strony, z pozyskiwaniem kopalin wiąże się wiele mniej lub bardziej niekorzystnych oddziaływań na środowisko. Biorąc powyższe pod uwagę, w projektowaniu działalności górniczej konieczne jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, pozwalających na wykorzystanie zasobów przy minimalizacji niekorzystnych jej skutków. Podstawowym elementem takiej działalności jest umiejętność dokładnego prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko. Dlatego należy inspirować i wspierać badania, mające na celu doskonalenie metod prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, wykorzystujące najnowsze osiągnięcia nauki.

7. Dotychczasowe doświadczenia związane z zaistniałymi katastrofami w szybach wskazują na konieczność oceny poziomu zagrożeń geotechnicznych w sąsiedztwie czynnych
   i zlikwidowanych szybów. Potencjalne zagrożenia geotechniczne w sąsiedztwie szybów wynikają z warunków geologiczno – hydrogeologicznych i górniczych, a bezpośrednio
   z pogorszenia się stanu technicznego obudowy. Szczególne znaczenie dla wzrostu zagrożenia mają deformacje nieciągłe i zawodnienie warstw nadkładu.

8. Likwidacja kopalń może powodować zakłócenia w gospodarce wodnej regionu. Problem wpływu wody ze zlikwidowanej kopalni na wody kopalni czynnej może przejawiać się w postaci przesiąkania zanieczyszczonych wód przez środowisko skalne, naruszone przez antropogeniczne prace dołowe. W takiej sytuacji zwiększone dopływy wód muszą być wypompowywane na powierzchnię i zrzucane do cieków i rzek. W tym celu za właściwe uznaje się monitorowanie procesu zatapiania pustek podziemnych zlikwidowanej kopalni oraz wprowadzenie wód oczyszczających.

9. W dokumencie ustalającym priorytetowe kierunki prac w hydrogeologii w latach 2008 – 2015 wyeksponowano znaczenie wód podziemnych dla zaopatrzenia ludności w wodę i ich rolę
   w środowisku. Stąd mając na względzie rozwiązania zalecane przez Ramową Dyrektywę Wodną (2000) i Dyrektywę w sprawie ochrony wód podziemnych i pogorszenie się ich własności nadal należy zwracać szczególną uwagę na ograniczenie zanieczyszczenia wód kopalnianych „u źródła” (w wyrobiskach górniczych) zamiast metodami lub technologiami oczyszczającymi „na górze” (na powierzchni). Za celowe uznaje kontynuację prac mających na celu zminimalizowanie dodawania czynników oczyszczających wody kopalniane.

10. Na uwagę zasługuje ponowne wykorzystanie solanek z utworów karbonu jako wód leczniczych. W tym celu proponuje się kontynuację badań nad poszukiwaniem i rozszerzeniem zakresu ich wykorzystania.

11. Konieczne jest wprowadzenie wspólnych rozwiązań w obszarze przygranicznym w zakresie odprowadzania wód kopalnianych po stronie czeskiej i polskiej do Olzy i Odry. W tym celu konieczna jest współpraca pomiędzy Przedsiębiorstwem „Povodi Odry” (Ostrawa), Czeskim Urzędem Hydrogeologicznym a Przedsiębiorstwem Gospodarki Wodnej
    i Rekultywacji w Jastrzębiu Zdroju oraz Rejonowym Zarządem Gospodarki Wodnej
    w Gliwicach.

12. Budowa autostrady jak i eksploatacja węgla kamiennego są przedsięwzięciami sprzyjającymi rozwojowi regionu i tworzeniu nowych miejsc pracy. Powstanie autostrady generuje potencjalną możliwość rozwoju regionu, przez który przechodzi, jednak równocześnie w celu jej ochrony powoduje konieczność ograniczenia eksploatacji złoża.

13. Planowanie przebiegu, projektowanie, budowa a następnie bezpieczna eksploatacja autostrad,
    w warunkach prowadzenia podziemnej eksploatacji górniczej, stawia przed nauką i praktyką nowe zadania związane z określeniem zasad współistnienia układu złożonego z dwóch odrębnych gałęzi gospodarki powiązanych przestrzenią funkcjonowania – transportu
    i górnictwa, a w szczególności sieci drogowej autostrad oraz górnictwa podziemnego. Jak wskazuje doświadczenie, charakterystyczne zarówno dla prowadzenia inwestycji „budowa autostrady” jak i podziemnej eksploatacji węgla, jest koordynacja eksploatacji z procesem inwestycyjnym.

14. W kopalniach metan, towarzyszący eksploatacji kopaliny podstawowej, a nie ujęty przez odmetanowanie w większej części wydziela się do powietrza wentylacyjnego tworząc mieszaniny metanowo – powietrzne o różnej zawartości metanu. Wykorzystanie metanu
    z pokładów węgla jest bardzo ważne z powodów:

• gospodarczych, co znalazło odzwierciedlenie w Prawie geologicznym i górniczym zaliczającym metan z pokładów węgla do kopalin podstawowych,

• ekologicznych, gdyż emisja między innymi metanu do atmosfery przyczynia się do powstawania efektu cieplarnianego.

Potrzebny jest dalszy postęp w zakresie utylizacji metanu z pokładów węgla kopalń i ograniczenia jego emisji do atmosfery m.in. poprzez wzrost gospodarczego wykorzystania metanu, jako paliwa niskometanowego w instalacjach ciepłowniczo – energetycznych.

1. Ważnym tematem jest analiza całokształtu zagadnień związanych z pozyskiwaniem
   i zagospodarowaniem metanu uwalnianego w trakcie prowadzenia dołowych robót górniczych w kopalniach węgla kamiennego. Przygotowywany projekt ustawy Prawo energetyczne, powinno uwzględniać potrzebę zmiany przepisów w zakresie pozyskiwania i wykorzystywania metanu w gospodarce. Stanowione prawo powinno udzielać wsparcia wykorzystaniu metanu uwalnianego podczas prowadzenia robót górniczych w kopalniach węgla kamiennego do produkcji energii elektrycznej i ciepła w wysokosprawnej kogeneracji.

2. Inwestycje związane z gospodarczym wykorzystaniem metanu należą do kapitałochłonnych, gdyż składają się na nie nakłady związane z: urządzeniami pod ziemią, systemem odzysku gazu, systemem przesyłu na duże odległości, w tym również w wyrobiskach dołowych, instalacje utylizujące itp. Inwestycje te będą miały jednak znaczący wpływ na zapewnienie ciągłego bezpieczeństwa dla prowadzonych prac pod ziemią, zmniejszenie emisji tego bardzo szkodliwego gazu cieplarnianego do atmosfery oraz dadzą efekt gospodarczy w postaci uzyskania energii elektrycznej i cieplnej.

3. Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów zdegradowanych przez prowadzoną eksploatację węgla powinno być prowadzone na bieżąco. Zakres rekultywacji i zagospodarowania terenu powinien obejmować stan docelowy, po wyeksploatowaniu złoża w całym okresie uzyskanej koncesji. Rekultywację przeprowadzać można w kierunkach: leśnym, wodnym, rolnym lub rekreacyjnym.

4. Skomputeryzowanie działu mierniczego, utworzenie map numerycznych jest koniecznością ze względu na gromadzenie i analizę znacznych zbiorów danych i związane z tym niebezpieczeństwo ich utracenia, ale również wpisuje się w standardy dwudziestego pierwszego wieku. Digitalizacja map rozszerza możliwości ich użytkowania, pozwala na zwiększenie ilości zawartych w nich informacji, tworząc w pełni wartościową dokumentację kartograficzną. Nowo powstałe mapy spełniają obowiązujące obecnie normy i przepisy, dotyczące map górniczych. Obecne mapy pozwalają na analizę zmian stanu górotworu i wyrobisk, projektowanie odwiertów, umożliwiają też dokładne zlokalizowanie miejsc nieszczęśliwych wypadków.

5. Poprawa stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie to wspólne zadanie przedsiębiorców, organów administracji publicznej, organizacji społecznych, jednostek naukowo – badawczych i wielu innych podmiotów. Niezależnie od zadań organów nadzoru górniczego w zakresie utrzymania właściwego stanu bezpieczeństwa pracy w zakładach górniczych wiodącą rolę odgrywają przedsiębiorcy, ich służby, a przede wszystkim sami pracownicy na poszczególnych stanowiskach i miejscach pracy.

6. Należy także podkreślić, iż dbałość o pozostałości kultury przemysłowej Ziemi Rybnickiej nie wyczerpuje się jedynie w postulacie objęcia ochroną prawną Kopalni Ignacy – Hoym, ale przede wszystkim potrzebna jest rewitalizacja obiektu w części tego wymagającej
   i zaadaptowanie na cele pozwalające zachować i przekazywać tradycję górniczą naszej ziemi przyszłym pokoleniom. Takim projektem, który bez wątpienia przyczyniłby się także do promocji zabytkowej kopalni jest zlokalizowanie na jej terenie Centrum Dokumentacji
   o Historycznych Kopalniach Ziemi Rybnickiej. Wydaje się iż taka inicjatywa już spotkała się
   z pozytywnym odzewem, nie tylko osób zaangażowanych w chwili obecnej w ratowanie dziedzictwa Kopalni Ignacy, ale także naukowców zainteresowanych historią przemysłu Górnego Śląska.

7. Mając na uwadze złożoność problemów związanych z ochroną zabytków techniki uważa się za celowe zorganizowanie konferencji na temat aspektów kulturowych, prawnych, technicznych
   i ekonomicznych zachowania pozostałości kultury przemysłowej subregionu zachodniego województwa śląskiego.

Konferencja stanowiła szerokie forum wymiany doświadczeń przedstawicieli nauki, samorządowców oraz praktyków, reprezentujących górnictwo i gospodarkę wodną, a jej wartość edukacyjną trudno przecenić. W wygłaszanych referatach zaprezentowano osiągnięcia oraz ciekawe rozwiązania naukowe i inżynierskie z zakresu górnictwa, budownictwa, komunikacji, gospodarki wodnej i ochrony środowiska.

Za celowe uznaje się kontynuowanie organizacji konferencji dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju Zachodniego Subregionu Województwa Śląskiego. Uwzględniając uwarunkowania geograficzne Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego zalecana jest kontynuacja współpracy międzynarodowej, w tym w szczególności z Republiką Czech.

Przewodniczący

Komisji Wniosków

Dr hab. inż. Stanisław DUŻY prof. nzw. w Pol. Śl.