Jastrzębie Zdrój, dnia 25.10.2011 r.

 

 

 

PROTOKÓŁ

 

Komisji Wniosków powołanej w dniu 25.10.2011 r.

na XVIII Konferencji Naukowo – Technicznej pt.:

 

„Ochrona powierzchni na terenach górniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”

 

 

Skład Komisji Wniosków:

 

1. prof. dr hab. inż. Edward Popiołek

2. dr hab. inż. Stanisław Duży, prof. nzw. w Pol. Śl.

3. dr hab. Irena Pluta, prof. GIG

4. mgr inż. Wiesław Kopiec

5. inż. Wiesława Zygmaniak

6. mgr inż. Ryszard Fuchs

 

W dniu 25 października 2011 roku w Urzędzie Miasta w Jastrzębiu Zdroju odbyła się XVIII Konferencja Naukowo – Techniczna pt.: „Ochrona powierzchni na terenach górniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Na konferencję przygotowanych zostało 30 referatów, które zostały opublikowane w materiałach konferencyjnych, wydanych
w formie książkowej. Współorganizatorami konferencji byli: Zarząd Oddziału SITG w Rybniku, Centrum Kształcenia Inżynierów Politechniki Śląskiej w Rybniku, Okręgowy Urząd Górniczy
w Rybniku, Kompania Węglowa S.A., Jastrzębska Spółka Węglowa S.A., Katedra Geomechaniki, Budownictwa Podziemnego i Zarządzania Ochroną Powierzchni, Wydział Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej oraz Urząd Miasta Jastrzębie Zdrój.

 

W konferencji udział wzięli przedstawiciele:

• Marszałka Województwa Śląskiego,

• organów nadzoru górniczego,

• instytucji naukowych, takich jak: Politechnika Śląska w Gliwicach, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach, Akademia Górniczo – Hutnicza w Krakowie, Vysoka Skola Banska Technicka Universita Ostrawa, Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
  i Uniwersytet Śląski w Katowicach,

• administracji rządowej i samorządowej, jak: Starostwa Powiatowe, Urzędy Miejskie i Gminne,

• SITG Oddział w Rybniku,

• zakładów przemysłowych: Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., Kompanii Węglowej S.A.
  i Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodnej i Rekultywacji S.A. w Jastrzębiu Zdroju.

 

W trakcie konferencji prezentowane były artykuły w trzech sesjach podzielonych na bloki tematyczne:

 

Sesja I pt. „Wpływ eksploatacji górniczej na powierzchnię terenu i jej zabudowę oraz problemy usuwania szkód spowodowanych ruchem zakładów górniczych”. Sesji przewodniczyli:

prof. dr hab. inż. Edward Popiołek - AGH Kraków,

mgr Franciszek Piksa - Pełnomocnik Prezydenta Miasta
Jastrzębia-Zdroju,

prof. dr hab. inż. Wiesław Blaschke - Prezes Zarządu Głównego SITG,

mgr inż. Piotr Chmiel - Prezes Zarządu Oddziału SITG w Rybniku.

 

Sesja II pt. „Gospodarka wodna na terenach górniczych, wykorzystanie metanu i możliwość zatłaczania CO₂ pod ziemię”. Sesji przewodniczyli:

prof. dr hab. inż. Jan Białek - Politechnika Śląska,

mgr inż. Wiesław Kopiec - Z-ca Dyrektora OUG w Rybniku,

dr hab. Irena Pluta, prof. GIG - Główny Instytut Górniczy w Katowicach,

mgr inż. Stanisław Konsek - Dyrektor KW S.A. Centrum Wydobywczego „Południe” w Rybniku.

 

Sesja III pt. „Problemy środowiskowe w obszarach kopalń węgla kamiennego
w subregionie zachodnim województwa śląskiego”. Sesji przewodniczyli:

prof. dr hab. inż. Jan Ślusarek - Prorektor ds. Nauki i Współpracy z Przemysłem Politechniki Śląskiej,

dr hab. inż. Stanisław Duży,
prof. nzw. w Pol. Śl. - Politechnika Śląska,

dr hab. inż. Andrzej Kowalski,
prof. GIG - Główny Instytut Górnictwa w Katowicach,

doc. inż. Arnost Grmela - VSB TU Ostrawa.

W oparciu o treść wygłoszonych referatów, przebieg dyskusji oraz wynikające z nich uogólnienia, sformułowano następujące stwierdzenia i wnioski:

1. Problemy ochrony środowiska na terenach górniczych, rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków działalności gospodarczej, jak również monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej wraz z nowymi technologiami dokumentowania stanu środowiska są tematami bardzo istotnymi dla naszego regionu.

2. Działalność górnicza ściśle związana jest z wieloma elementami środowiska. Celem działalności górniczej jest pozyskiwanie dla celów gospodarczych kopalin użytecznych.
   Z drugiej strony, z pozyskiwaniem kopalin wiąże się wiele mniej lub bardziej niekorzystnych oddziaływań na środowisko. Biorąc powyższe pod uwagę, w projektowaniu działalności górniczej konieczne jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, pozwalających na maksymalne wykorzystanie zasobów przy minimalizacji niekorzystnych skutków. Podstawowym elementem takiej działalności jest umiejętność dokładnego prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko. Dlatego należy inspirować i wspierać badania, mające na celu doskonalenie metod prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, wykorzystujące najnowsze osiągnięcia nauki.

3. Eksploatacja górnicza prowadzona jest w złożu o określonej zasobności, które zalicza się do nieodtwarzalnych elementów środowiska naturalnego. Wraz z postępem eksploatacji zasoby złoża ulegają zmniejszeniu, aż do ich całkowitego wyczerpania. W trakcie prowadzenia eksploatacji należy tak gospodarować zasobami, aby jak najmniejsza ich część była tracona.

4. Zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane, na odpowiednim poziomie,
   z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli. Istotnym problemem zatem staje się dostęp do informacji dotyczącej środowiska oraz planów zagospodarowania przestrzennego. Problem dotyczy zarówno przepływu informacji na linii administracja – obywatele – przedsiębiorca, jak
   i w kierunku odwrotnym. Tylko wspólna działalność wszystkich stron w zakresie ochrony środowiska, planów eksploatacyjnych oraz programów inwestycyjnych może doprowadzić do satysfakcjonującego efektu.

5. Pod miastami Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego eksploatację węgla kamiennego prowadzi najczęściej większa liczba kopalń. W takim przypadku celowym wydaje się powołanie Pełnomocnika ds. Górnictwa, któremu powierzone mogą być działania zmierzające do złagodzenia negatywnych skutków eksploatacji, a przez kontakty
   z poszczególnymi kopalniami do ułatwienia porozumienia umożliwiającego podejmowanie wspólnych działań dla rozwoju miasta, pozwalając jednocześnie na efektywne prowadzenia wydobycia węgla.

6. Szczególne zagrożenie dla powierzchni poddanej oddziaływaniu intensywnej eksploatacji górniczej stanowią deformacje nieciągłe. Zagrożenie powierzchni wystąpieniem nieciągłości można ograniczyć poprzez: odpowiednie projektowanie eksploatacji górniczej a w szczególności unikania nakładania się krawędzi kolejnych eksploatacji, zwiększanie odstępu czasu między dokonaną i projektowaną eksploatacją, zmianę kierunku projektowanej eksploatacji, regulowanie prędkości frontu eksploatacyjnego itp. Z uwagi na dużą niepewność prognozy wystąpienia nieciągłości terenowych na podstawie wartości odkształceń poziomych, proponuje na tej drodze wyznaczanie tylko stref zagrożenia powierzchni deformacjami nieciągłymi. Nowe możliwości badania deformacji nieciągłych stwarza m.in. wykorzystywanie map ze zdjęć satelitarnych do rejestracji nieciągłości w terenie oraz ich korelacji z tzw. lineamentami.

7. Wstrząsy górotworu są zjawiskiem powszechnym, obejmującym swoim zasięgiem obszar
   o wiele większy niż bezpośrednie wpływy eksploatacji górniczej. Z tego powodu liczba roszczeń wynikających ze szkód, które mogły wywołać wstrząsy górotworu rośnie. Badając związek przyczynowy między zgłaszanymi uszkodzeniami należy analizować wpływ wstrząsów na budowle z wykorzystaniem metod obliczeniowych oraz w oparciu o znane klasyfikacje. Z drugiej strony niezbędna jest analiza rozwiązań konstrukcyjno – materiałowych obiektów oraz historii ich użytkowania. W takiej sytuacji niezbędne jest opracowanie jednolitych procedur dla indywidualnej analizy stanu obiektów na terenach górniczych i wskazanie przyczyn obserwowanych uszkodzeń.

8. Rozbudowa infrastruktury terenu jak i eksploatacja węgla kamiennego są przedsięwzięciami sprzyjającymi rozwojowi regionu i tworzeniu nowych miejsc pracy. Powstanie nowej infrastruktury wymaga jej ochrony, co powoduje ograniczenia eksploatacji złoża. Jak wskazuje doświadczenie, charakterystyczne zarówno dla prowadzenia inwestycji w zakresie rozwoju infrastruktury jak i podziemnej eksploatacji węgla, niezbędna jest koordynacja eksploatacji z procesem inwestycyjnym.

9. Warunkiem akceptacji społecznej dla uciążliwości związanych z działalnością górniczą jest bieżąca naprawa szkód spowodowanych ruchem zakładów górniczych. W związku ze wzrostem świadomości społecznej należy spodziewać się znacznego zwiększenia liczby roszczeń
   o wypłatę odszkodowania pieniężnego jako wybranej przez osobę poszkodowaną – formy naprawienia szkody wyrządzonej ruchem zakładu górniczego. Poważny problem mogą stanowić szkody naprawione poprzez wypłatę odszkodowań w obiektach, które będą poddawane kolejnym wpływom eksploatacji górniczej, a poszkodowany nie wykona remontu lub wykona go niewłaściwie. Koniecznie będzie wypracowanie przez przedsiębiorcę nowego podejścia
   w sprawach o odszkodowania remontowe, a w szczególności do:

• szczegółowego dokumentowania uszkodzeń obiektów powstających na skutek kolejnych eksploatacji górniczych,

• wypracowania odpowiednich zapisów w ugodach chroniących przedsiębiorcę przed nieuzasadnionymi roszczeniami poszkodowanych przy kolejnych zgłoszeniach szkód,

• ustalania sposobu wyliczenia odszkodowań remontowych, w tym pozyskanie rzeczoznawców, którym powierzone będzie sporządzenie wyceny wielkości takiej szkody.

Celowym jest kontynuowanie seminariów szkoleniowych ze szczególnym uwzględnieniem nowej ustawy „Prawo geologiczne i górnicze”.

10. Szeroki zakres przedmiotowy odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorcy górniczego, szczególnie w kontekście nowego prawa geologicznego i górniczego powoduje, że sięganie do rozwiązań prawa ubezpieczeń gospodarczych, powinno bez wątpienia wpłynąć korzystnie zarówno na stan ochrony powierzchni przed skutkami eksploatacji górniczej jak i też doprowadzić do pozytywnych zamian co do poszukiwania źródeł finansowania takich działań przez przedsiębiorców górniczych.

11. W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego następuje stała poprawa stanu środowiska. Przedsiębiorcy górniczy podejmują wiele działań w zakresie minimalizacji negatywnych skutków eksploatacji górniczej, w tym:

• rekultywację i zagospodarowanie terenów objętych wpływem działalności górniczej,

• zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów wydobywczych oraz wykorzystanie ich do produkcji kruszyw,

• redukcję emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do atmosfery, ze szczególnym uwzględnieniem zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych,

• likwidację nadmiernego poziomu hałasu emitowanego do środowiska.

12. Wdrażanie idei zrównoważonego rozwoju wymaga podjęcia takich działań, aby w rachunku ekonomicznym związanym z realizacją danego przedsięwzięcia nie tylko uwzględniać finansowe zyski i straty, ale również aspekty środowiskowe związane z jego realizacją. Górnictwo węgla kamiennego, jak wiele innych dziedzin techniki, oddziałuje na wiele elementów środowiska. Jednym z tych oddziaływań jest wpływ na morfologię terenu poprzez osiadania powierzchni, przy czym przyjęło się, że osiadania te oceniane są jednoznacznie negatywnie. Przy zastosowaniu odpowiedniego podejścia, część terenów, na których obserwowane są osiadania wywołane eksploatacją górniczą węgla kamiennego,
    a zlokalizowane w dolinach cieków, może zostać wykorzystana do redukcji przepływów powodziowych w rzekach.

13. Wody dopływające do kopalń Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego, a następnie odprowadzane do cieków w większości zawierają szkodliwe dla środowiska wodnego składniki. Ich zawartość przed wprowadzeniem do rzeki Odry powinna być ograniczona do poziomu dopuszczalnego. Kolektorowy system retencyjno – dozujący „OLZA”, odprowadzający zasolone wody dołowe z kopalń Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. i kopalń KW S.A. Centrum Wydobywczego „Południe” w Rybniku, spełnia kluczową rolę dla ochrony wód rzeki Odry
    w górnym jej biegu.

14. Analiza procesu zatapiania wyrobisk pogórniczych w zlikwidowanych kopalniach subregionu zachodniego Województwa Śląskiego wykazała przydatność stosowania czujnikowego systemu rejestracji zmian poziomu (zwierciadła) wody, a jednocześnie, w celu określenia pojemności wodnej zrobów i innych pustek poeksploatacyjnych, konieczność wykorzystania doświadczeń
    i wyników badań polowych prowadzonych w kopalniach. Kompleksowa analiza danych teoretycznych i praktycznych jest niezbędna dla określenia prawidłowej prognozy zatapiania kopalni po jej likwidacji. Ma to istotne znaczenie dla oceny zagrożenia wodnego kopalń sąsiednich i środowiskowego Górnego Śląska.

15. W kopalniach metan, towarzyszący eksploatacji kopaliny podstawowej, a nie ujęty przez odmetanowanie, w większej części wydziela się do powietrza wentylacyjnego tworząc mieszaniny metanowo – powietrzne o różnej zawartości metanu. Wykorzystanie metanu
    z pokładów węgla jest bardzo ważne z powodów:

• gospodarczych, co znalazło odzwierciedlenie w Prawie geologicznym i górniczym zaliczającym metan z pokładów węgla do kopalin podstawowych,

• ekologicznych, gdyż emisja między innymi metanu do atmosfery przyczynia się do powstawania efektu cieplarnianego.

Potrzebny jest dalszy postęp w zakresie wykorzystania metanu z pokładów węgla i ograniczenia jego emisji do atmosfery m.in. poprzez wzrost jego gospodarczego wykorzystania, jako paliwa np. w instalacjach ciepłowniczo – energetycznych. Za celowy uważa się dalszy rozwój poszukiwania i eksploatacji zasobów metanu jako surowca podstawowego.

16. Opracowania wymagają technologie umożliwiające bezpieczne przewietrzanie kopalń przy utrzymaniu w szybie wentylacyjnym niezmiennej w czasie zawartości metanu na poziomie 1.0%. Metan w powietrzu wentylacyjnym jest cennym paliwem (zasoby roczne polskich kopalń wynoszą ok. 579 mln m³ CH₄), w związku z tym zmianie powinny ulec przepisy górnicze, ograniczające maksymalną zawartość metanu w szybach, np. poprzez dopuszczenie zawartości 1.0% CH₄, w przypadkach jego gospodarczego wykorzystywania w instalacjach energetycznych.

17. Ważnym tematem jest analiza całokształtu zagadnień związanych z pozyskiwaniem
    i zagospodarowaniem metanu uwalnianego w trakcie prowadzenia dołowych robót górniczych w kopalniach węgla kamiennego. Przygotowywany projekt ustawy Prawo energetyczne, powinien uwzględniać zmianę w zakresie pozyskiwania i wykorzystywania metanu w gospodarce. Stanowione prawo powinno udzielać wsparcia wykorzystaniu metanu uwalnianego podczas prowadzenia robót górniczych w kopalniach węgla kamiennego do produkcji energii elektrycznej i ciepła w wysokosprawnej kogeneracji.

18. Współpraca nauki, przemysłu górnictwa węglowego i gmin może się odbywać również
    z udziałem studentów architektury, przyszłych kreatorów przestrzeni. Studenckie wizje zagospodarowania terenu pogórniczego są interesującym głosem w dyskusji nad przyszłością obszarów przekształconych poprzez działalność górniczą, a także mogą przyczyniać się do inicjatyw przybliżających sposoby rozwiązań tej tak ważnej nie tylko w skali lokalnej problematyki.

19. Subregion Zachodni Województwa Śląskiego położony jest w rejonie przygranicznym
    z Republiką Czech. Wymaga to realizacji zasady zrównoważonego rozwoju mówiącej o tym, że „Państwa powinny współpracować w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu zachowania, ochrony i przywracania zdrowia i integralności ekosystemu Ziemi. Ze względu na różny wkład w zniszczenie środowiska naturalnego na Ziemi państwa ponoszą wspólną, lecz zróżnicowaną odpowiedzialność”. Realizacja tej zasady dotyczy m.in. wprowadzenia wspólnych rozwiązań w obszarze przygranicznym Polski i Czech w zakresie odprowadzania wód kopalnianych po stronie czeskiej i polskiej do Olzy i Odry. W tym celu konieczna jest dalsza współpraca pomiędzy specjalistycznymi przedsiębiorstwami z obu państw.

20. Należy także podkreślić, iż dbałość o pozostałości kultury przemysłowej Ziemi Rybnickiej nie wyczerpuje się jedynie w postulacie objęcia ochroną prawną Kopalni „Ignacy”, ale przede wszystkim potrzebna jest rewitalizacja obiektów tej kopalni i zaadaptowanie ich na cele pozwalające zachować i przekazać tradycję górniczą naszej ziemi przyszłym pokoleniom.

 

Konferencja stanowiła szerokie forum wymiany doświadczeń przedstawicieli nauki, samorządowców oraz praktyków, reprezentujących górnictwo, ochronę środowiska i gospodarkę wodną, a jej wartość edukacyjną trudno przecenić. W wygłaszanych referatach zaprezentowano osiągnięcia oraz ciekawe rozwiązania naukowe i inżynierskie z zakresu górnictwa, budownictwa, komunikacji, gospodarki wodnej i ochrony środowiska.

Za celowe uznaje się kontynuowanie organizacji konferencji dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju Zachodniego Subregionu Województwa Śląskiego. Uwzględniając uwarunkowania geograficzne Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego zalecana jest kontynuacja współpracy międzynarodowej, w tym w szczególności z Czechami.

 

 

 

Przewodniczący

Komisji Wniosków

 

Prof. dr hab. inż. Edward Popiołek