Konferencje rok 2010
Rudy, dnia 12.10.2010 r.
PROTOKÓŁ
Komisji Wniosków powołanej w dniu 12.10.2010 r.
na XVII Konferencji Naukowo – Technicznej pt.:
„Ochrona środowiska na terenach górniczych
podziemnych i odkrywkowych zlikwidowanych zakładów górniczych
w subregionie zachodnim województwa śląskiego”
Skład Komisji Wniosków:
-
dr hab. inż. Andrzej Kowalski, prof. GIG
-
dr hab. Irena Pluta, prof. GIG
-
dr hab. inż. Stanisław Duży prof. nzw. w Pol. Śl.
-
mgr inż. Wiesław Kopiec
-
mgr inż. Janusz Bajorski
-
mgr inż. Ryszard Fuchs
W dniu 12 października 2010 roku w Ośrodku Formacyjno – Edukacyjnym Diecezji Gliwickiej w Rudach odbyła się XVII Konferencja Naukowo – Techniczna pt.: „Ochrona środowiska na terenach górniczych podziemnych i odkrywkowych zlikwidowanych zakładów górniczych w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”.
Honorowy patronat nad konferencją objęli:
- Przewodniczący Parlamentu Europejskiego - prof. dr hab. Jerzy Buzek
- Prezes WUG – dr inż. Piotr Litwa
Na konferencję przygotowane zostały 33 referaty opublikowane w materiałach konferencyjnych, wydanych w formie książkowej. Współorganizatorami konferencji byli: Zarząd Oddziału SITG w Rybniku, Centrum Kształcenia Inżynierów Politechniki Śląskiej w Rybniku, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Kompania Węglowa S.A. oraz Jastrzębska Spółka Węglowa S.A.
W konferencji udział wzięli przedstawiciele:
-
Senatu i Sejmu RP,
-
Wyższego Urzędu Górniczego,
-
Biura Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego,
-
instytucji naukowych, takich jak: Instytut Mechaniki Górotworu PAN w Krakowie, Politechnika Śląska w Gliwicach, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach, Vysoká Škola Báňská TU Ostrava (Republika Czech), Uniwersytet Kard. S. Wyszyńskiego w Warszawie i Uniwersytet Śląski w Katowicach,
-
administracji rządowej i samorządowej, jak: Starostwa Powiatowe, Urzędy Miejskie i Gminne, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach,
-
SITG Oddział w Rybniku,
-
zakładów przemysłowych: Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., Kompanii Węglowej S.A., Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodnej i Rekultywacji S.A. w Jastrzębiu Zdroju, Uzdrowiskowego Zakładu Górniczego „Ustroń”, GEPEX Sp. z o.o.,
W trakcie konferencji prezentowane były artykuły w trzech sesjach podzielonych na bloki tematyczne oraz film:
Sesja I pt. „Wczoraj, dziś i jutro górnictwa węgla kamiennego w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Sesji przewodniczyli:
-
Prof. dr hab. inż. Antoni Motyczka
-
Senator RP, Politechnika Śląska, Gliwice
Prof. dr hab. inż. Wacław Trutwin
-
Instytut Mechaniki Górotworu PAN w Krakowie
Dr inż. Jan Dulewski
-
Z-ca Dyrektora Departamentu Gospodarki Złożem i Ochrony Środowiska Wyższego Urzędu Górniczego
mgr inż. Piotr Chmiel
-
Prezes Zarządu Oddziału SITG w Rybniku
Sesja II pt. „Historia budowy, eksploatacji, likwidacji i zagospodarowania obiektów powierzchniowych oraz wyrobisk podziemnych kopalń w ROW”. Sesji przewodniczyli:
-
Prof. dr hab. inż. Jan Białek
-
Politechnika Śląska, Gliwice
Prof. dr hab. inż. Jerzy Kwiatek
-
GIG, Katowice
Mgr inż. Wiesław Kopiec
-
Z-ca Dyrektora OUG w Rybniku
dr hab. Irena Pluta, prof. GIG
-
GIG, Katowice
Sesja III pt. „Zagrożenia środowiskowe w obszarach kopalń węgla kamiennego
w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Sesji przewodniczyli:
-
dr hab. inż. Jan Ślusarek, prof. nzw. w Pol. Śl.
-
Politechnika Śląska, Gliwice
dr hab. inż. Andrzej Kowalski, prof. GIG
-
GIG, Katowice
W oparciu o treść opracowanych 33 referatów i komunikatów, z których 13 wygłoszono, przebieg dyskusji, w której głos zabrało 6 uczestników konferencji, sformułowano następujące stwierdzenia i wnioski:
-
Wiek XXI charakteryzować się będzie dalszym rozwojem cywilizacyjnym i związanym z nim wzrostem zużycia energii, wytwarzanej w oparciu o dotychczasowe źródła i doskonalone metody jej produkcji, przy równoczesnym rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W bilansach paliwowo – energetycznych na najbliższe dziesiątki lat udział węgla prognozowany jest na dotychczasowym poziomie, to znaczy 25 % w bilansach energii pierwotnej i do 40 % w bilansach produkcji energii elektrycznej. Oznacza to dalsze zapotrzebowanie na węgiel w perspektywie co najmniej kilkudziesięciu lat. Dlatego w planach rozwoju gospodarczego należy przewidzieć konieczność inwestycji w sektor górnictwa węgla kamiennego.
-
Działalność górnicza ściśle związana jest z rejonem występowania złoża, co ogranicza możliwości wyboru lokalizacji zakładów wydobywczych oraz selekcji terenów pod kątem dopuszczalnych wielkości oddziaływania prowadzonej eksploatacji górniczej. Biorąc powyższe pod uwagę, w projektowaniu działalności górniczej konieczne jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, pozwalających na wykorzystanie zasobów przy minimalizacji niekorzystnych jej skutków.
-
Działalność górniczą prowadzi się na złożu o określonej zasobności, niebędącym odtwarzalnym elementem środowiska naturalnego. Wraz z postępem eksploatacji zasoby złoża ulegają zmniejszeniu, aż do ich całkowitego wyczerpania. W takiej sytuacji istnieje konieczność likwidacji kopalni, która obejmować powinna działania górnicze, techniczne, administracyjne oraz społeczne. W wyniku likwidacji kopalń, na ich terenach przemysłowych, pozostają obiekty podziemne i powierzchniowe, które mogą być zlikwidowane lub zagospodarowane do innych celów.
- Celem działalności górniczej jest pozyskiwanie dla gospodarki kopalin użytecznych, wiążącym się z oddziaływaniem na środowisko, do którego można zaliczyć m.in. przekształcenia powierzchni terenu, zmiany stosunków wodnych, zmiany własności geotechnicznych górotworu (w tym gruntów zalegających przy powierzchni terenu), występowanie zjawisk sejsmicznych, występowanie pustek w górotworze itp. Skutki prowadzonej eksploatacji górniczej pozostawiają swe ślady również po jej zakończeniu. Dlatego należy inspirować i wspierać badania, mające na celu doskonalenie metod prognozowania i dokumentowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, wykorzystujące najnowsze osiągnięcia nauki.
- Zabezpieczenie dokumentacji mierniczo–geologicznej w likwidowanych zakładach górniczych jest działaniem koniecznym, gdyż są one materiałem archiwalnym wchodzącym w skład narodowego zasobu archiwalnego, który należy przechowywać wieczyście. Znaczenie tej działalności wywodzi się z potrzeby zapewnienia obecnemu i przyszłym pokoleniom bezpieczeństwa powszechnego, poprzez dostarczenie przesłanek niezbędnych w racjonalnym kształtowaniu przestrzeni środowiska, a także z konieczności zapobiegania szkodom mogącym być wynikiem procesów zachodzących w górotworze naruszonym robotami górniczymi. Oprócz historycznej dokumentacji mierniczo – geologicznej, planów ruchu likwidowanych zakładów górniczych, należałoby egzekwować wykonanie we właściwy sposób map kategorii przydatności terenu do zabudowy po zakończeniu działalności górniczej, które powinny być przekazywane Urzędom Miast i Gmin.
- Istnieje konieczność bieżącej oceny poziomu zagrożeń geotechnicznych w sąsiedztwie czynnych i zlikwidowanych szybów, jako wyrobisk mających bezpośrednie połączenie z powierzchnią terenu. Potencjalne zagrożenia geotechniczne w sąsiedztwie szybów wynikają z warunków geologiczno – hydrogeologicznych i górniczych, a bezpośrednio z pogarszania się stanu technicznego ich obudowy, m.in. wskutek niekorzystnych oddziaływań środowiskowych. Szczególne znaczenie dla wzrostu zagrożenia mają tu deformacje górotworu i zawodnienie – szczególnie warstw nadkładu.
- Pomimo, że okres zmasowanej likwidacji kopalń (Ignacy, Żory, Morcinek, Moszczenica, Rymer, Dębieńsko, 1-Maja) mamy już za sobą, pozostało wiele nierozwiązanych problemów, dotyczących zlikwidowanych połączeń podziemnych wyrobisk górniczych z powierzchnią. Z uwagi na możliwość występowania zagrożeń (metanowego oraz niekontrolowanego osiadania zasypu lub terenu wokół szybu, szybika), w planowaniu przestrzennym należy uwzględniać zlikwidowane szyby oraz stare, płytkie wyrobiska górnicze i to nie tylko na terenach górniczych czynnych zakładów górniczych, ale również na terenach pogórniczych (po wygaśnięciu koncesji). Uregulowania prawnego wymagają zagadnienia, związane z wskazaniem podmiotów, odpowiedzialnych za:
- monitorowanie występujących i potencjalnych zagrożeń oraz uzupełnianie zasypu w rejonach zlikwidowanych połączeń podziemnych wyrobisk górniczych z powierzchnią,
- utrzymanie we właściwym stanie technicznym zabezpieczeń wokół zlikwidowanych szybów (urządzenia do monitoringu, ogrodzenia, tablice informacyjne, itp.). - Prowadzenie działalności górniczej przez wiele lat (czasem ponad 100) powoduje, że w okresie likwidacji kopalni część jej obiektów posiada charakter zabytków. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami rozróżnia ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami (Art. 5 i 4). Ta ostatnia należy do obowiązków właściciela obiektu zabytkowego, którego obowiązkiem jest utrzymanie go we właściwym stanie technicznym i estetycznym. Ochronę sprawują służby konserwatorskie i budowlane na podstawie właściwych ustaw, jednak niektóre akty prawne dot. m.in. likwidacji kopalń nie respektują ustawy o zabytkach. Formą ochrony jest także dokumentacja, np. inwentaryzacyjna. Konieczne stają się ogólnoregionalne działania polityków, projektantów, konserwatorów, entuzjastów dążące do stworzenia odpowiednich skansenów poprzemysłowych.
- Rola społecznych działaczy, pomoc merytoryczna dawnych pracowników, ich doświadczenie w budowaniu świadomości wartości istniejących na danym terenie ma ogromne znaczenie w tworzeniu przyjaznego klimatu ochrony zabytków przemysłu i techniki, co obecnie jest doceniane. Jest to nieoceniona pomoc dla służb konserwatorskich i muzealników. Istnieje zatem potrzeba wspieranie prac naukowych, archiwistycznych, a przede wszystkim publicystycznych dotyczących historii górnictwa w zachodnim subregionie województwa śląskiego.
- Zagospodarowanie terenów pogórniczych jest problemem i szansą w rozwoju aglomeracji rybnickiej. Jest to jedno z istotnych zagadnień wymagających analiz i rozstrzygnięć w skali ponadlokalnej. Problematyka ta powinna być jednym z elementów planu zagospodarowania przestrzennego aglomeracji rybnickiej, jako dokumentu uzupełniającego obowiązujący plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego.
- Kopalnia „Hoym – Ignacy” stanowi spektakularny przykład zabytku techniki górniczej. Symbolika i historia predestynują ją, aby zajmowała w przyszłości miejsce szczególne. Dlatego zarówno dla utrzymania rangi kopalni zabytkowej, jak i dla realizacji celu nadrzędnego, jakim jest ratowanie dziedzictwa Ziemi Rybnickiej, godnym przeznaczeniem byłoby umiejscowienie na jej terenie Centrum Informacji o Kopalniach Zlikwidowanych ROW (CIKZ ROW). Najlepszym w tym zakresie rozwiązaniem byłoby utworzenie CIKZ ROW jako fundacji, będącej zarazem organizacją pożytku publicznego. Do jej postulowanych zadań należałoby:
- gromadzenia informacji historycznych o zlikwidowanych zakładach górniczych regionu,
- organizacja szkoleń, konferencji i kongresów specjalistycznych, seminariów, debat ikonferencji popularnonaukowych oraz naukowych służących gromadzeniu i wymianie informacji, podnoszeniu świadomości społecznej oraz rozwijaniu celów Fundacji;
- prwadzenie szeroko rozumianej działalności szkoleniowej;
- współpraca z ośrodkami akademickimi i badawczymi w celach zgodnych z zakresem działalności CIKZ ROW. - Dbałość o pozostałości kultury przemysłowej Ziemi Rybnickiej nie wyczerpuje się jedynie w postulacie objęcia ochroną prawną obiektów po zlikwidowanych kopalniach, ale przede wszystkim potrzebna jest rewitalizacja obiektów w części tego wymagającej i zaadaptowanie na cele pozwalające zachować i przekazywać tradycję górniczą naszej ziemi przyszłym pokoleniom. Celowe jest także wspieranie inicjatyw budowy regionalnych modeli infrastruktury technicznej Ziemi Rybnickiej. Do ekspozycji tych modeli można wykorzystać np. obiekty Zabytkowej Kopalni „Hoym – Ignacy”.
- Problemy ochrony środowiska na terenach górniczych i pogórniczych, rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków działalności gospodarczej, jakrównież monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej, wraz z nowymi technologiami dokumentowania stanu środowiska, są tematami bardzo istotnymi dla naszego regionu.
- W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego następuje stała poprawa stanu środowiska. Przedsiębiorcy górniczy podejmują wiele działań dla jego ochrony. Dla spowodowania jeszcze większej aktywności w zakresie ochrony środowiska, niezależnie od istniejących nakazów prawnych, konieczne jest wdrożenie odpowiednich mechanizmów, powodujących, że działania proekologiczne przyniosą również bezpośrednie korzyści finansowe.
- Likwidacja kopalń może powodować zakłócenia w gospodarce wodnej regionu. Problem ten jest zminimalizowany poprzez grawitacyjne odprowadzenie wody z zamkniętej kopalni do sąsiedniej kopalni czynnej. Proces ten wymaga monitorowania.
- Na uwagę zasługuje możliwość ponownego wykorzystania solanek z utworów karbonu jako wód leczniczych. W tym celu proponuje się kontynuację badań nad poszukiwaniem i rozszerzeniem zakresu ich wykorzystania.
- W dokumencie ustalającym priorytetowe kierunki prac w hydrogeologii w latach 2008 – 2015 wyeksponowano znaczenie wód podziemnych dla zaopatrzenia ludności w wodę i ich rolę w środowisku. Stąd mając na względzie rozwiązania zalecane przez Ramową Dyrektywę Wodną (2000) i Dyrektywę w sprawie ochrony wód podziemnych i pogorszenie się ich własności nadal należy zwracać szczególną uwagę na ograniczenie zanieczyszczenia wód kopalnianych „u źródła” (w wyrobiskach górniczych) zamiast metodami lub technologiami oczyszczającymi „na górze” (na powierzchni). Za celowe uznaje się kontynuację prac mających na celu zminimalizowanie dodawania czynników oczyszczających wody kopalniane.
- Konieczne jest wprowadzenie wspólnych rozwiązań w obszarze przygranicznym w zakresie odprowadzania wód kopalnianych po stronie czeskiej i polskiej do Olzy i Odry. W tym celu konieczna jest współpraca pomiędzy zainteresowanymi stronami.
- Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów zdegradowanych przez prowadzoną eksploatację złóż zarówno metodą podziemną jak i odkrywkową powinno być prowadzone na bieżąco. Zakres rekultywacji i zagospodarowania terenu powinien obejmować stan docelowy, po wyeksploatowaniu złoża w całym okresie uzyskanej koncesji. Rekultywację przeprowadzać można w kierunkach: leśnym, wodnym, rolnym lub rekreacyjnym.
Konferencja stanowiła szerokie forum wymiany doświadczeń przedstawicieli nauki, samorządowców oraz praktyków, reprezentujących górnictwo, gospodarkę wodną, urbanistykę i muzealnictwo, a jej wartość edukacyjną trudno przecenić. W wygłaszanych referatach zaprezentowano osiągnięcia oraz ciekawe rozwiązania naukowe i inżynierskie z zakresu górnictwa, budownictwa, komunikacji, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i geoturystyki.
Za celowe uznaje się kontynuowanie organizacji konferencji dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju Zachodniego Subregionu Województwa Śląskiego. Uwzględniając uwarunkowania geograficzne Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego zalecana jest kontynuacja współpracy międzynarodowej, unijnej, w tym w szczególności z Republiką Czech.
Przewodniczący Komisji Wniosków