Konferencje rok 2024
Rybnik, dnia 30 października 2024 r.
Protokół Komisji Wniosków powołanej w dniu 21.10.2024 r. na XXVIII Konferencji Naukowo‐Technicznej pt. „Ochrona środowiska na terenach górniczych i pogórniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”
Skład Komisji Wniosków:
- dr hab. inż. Stanisław Duży em. prof. PŚ,
- dr hab. inż. Krzysztof Gromysz prof. PŚ,
- dr hab. inż. Andrzej Kowalski prof. GIG,
- dr hab. Dariusz Fuchs prof. UKSW,
- dr hab. inż. Ryszard Mielimąka prof. PŚ,
- dr hab. Irena Pluta em. prof. GIG,
- mgr inż. Wiesław Kopiec,
- mgr inż. Ryszard Fuchs,
- mgr inż. Klaudiusz Szczurek,
- mgr inż. Jerzy Majchrzak.
W dniu 21 października 2024 roku w Zabytkowej Kopalni „Ignacy” w Rybniku odbyła się XXVIII Konferencja Naukowo‐Techniczna pt. „Ochrona środowiska na terenach górniczych i pogórniczych kopalń w Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. Na konferencję przygotowane zostały 24 referaty i komunikaty, które zostały opublikowane w materiałach konferencyjnych, wydanych w formie książkowej o objętości 214 stron. Materiały konferencyjne współfinansowane były przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Współorganizatorami konferencji byli: Zarząd Oddziału SITG w Rybniku, Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku, Katedra Geoinżynierii i Eksploatacji Surowców Wydziału Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach, Zabytkowa Kopalnia „Ignacy” w Rybniku, Jastrzębska Spółka Węglowa S.A., Polska Grupa Górnicza S.A., Urząd Miasta Rybnika oraz Fundacja Kopalń Zlikwidowanych w ROP. Patronat honorowy nad konferencją sprawowali: Prezes Wyższego Urzędu Górniczego Piotr Litwa oraz Prezes JSW S.A. Ryszard Janta.
W konferencji udział wzięli przedstawiciele:
- administracji rządowej: Wyższego Urzędu Górniczego w Katowicach i Okręgowego Urzędu Górniczego w Rybniku, Rejonowego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach
- instytucji naukowych: Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Głównego Instytutu Górnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego w Katowicach, Instytutu Techniki Budowlanej Oddz. w Katowicach, Politechniki Krakowskiej im. J. Piłsudskiego, Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, Śląskie Obserwatorium Geofizyczne w Raciborzu.
- administracji samorządowej: Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach, Starostw Powiatowych, Urzędów Miejskich i Gminnych,
- Zabytkowej Kopalni „Ignacy” w Rybniku,
- stowarzyszeń i organizacji pozarządowych: SITG Oddział w Rybniku, Stowarzyszenia Zabytkowej Kopalni „Ignacy” w Rybniku, Fundacji Kopalń Zlikwidowanych ROP w Rybniku, Instytutu Dziedzictwa i Dialogu Łaźnia Moszczenica w Jastrzębiu Zdroju,
- zakładów przemysłowych: Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., Polskiej Grupy Górniczej S.A., Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. w Bytomiu, PUG Kwant w Katowicach, PGWiR w Jastrzębiu-Zdroju itp.
Konferencję otworzył Prezes Zarządu Oddziału SITG w Rybniku Marian Kurpas. Następnie rozpoczęły się obrady, w trakcie których prezentowane były referaty w podziale na trzy sesje tematyczne:
- Sesja I pt. „Gospodarka wodna”. Sesji przewodniczyli:
- mgr inż. Marian Kurpas – Prezes ZO SITG w Rybniku,
- dr hab. Irena Pluta em. prof. GIG – Główny Instytut Górnictwa – PIB w Katowicach,
- Sesja II pt. „Wybrane problemy ochrony środowiska na terenach górniczych i pogórniczych”. Sesji przewodniczyli:
- dr hab. inż. Ryszard Mielimąka prof. PŚ – Politechnika Śląska w Gliwicach,
- dr hab. inż. Krzysztof Gromysz prof. PŚ – Politechnika Śląska w Gliwicach,
- mgr inż. Wiesław Kopiec – V-ce Prezes ZO SITG w Rybniku,
- Sesja III pt. „Likwidacja zakładów górniczych i zagospodarowanie terenów po działalności górniczej”. Sesji przewodniczyli:
- dr hab. inż. Andrzej Kowalski prof. GIG – Główny Instytut Górnictwa – PIB w Katowicach,
- dr hab. Dariusz FUCHS prof. UKSW – UKSW w Warszawie,
- mgr inż. Jerzy Majchrzak – Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. w Jastrzębiu Zdroju.
W oparciu o treść wygłoszonych referatów, przebiegu dyskusji oraz wynikających z nich uogólnień, sformułowano następujące stwierdzenia i wnioski:
- Problemy ochrony środowiska na terenach górniczych, rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie profilaktyki i usuwania skutków działalności gospodarczej, jak również monitoring procesów przekształceń środowiska pod wpływem działalności górniczej wraz z nowymi technologiami dokumentowania stanu środowiska są tematami bardzo istotnymi dla Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego. Zorganizowana konferencja dotyczyła szeroko pojętych problemów współistnienia górnictwa węgla kamiennego i obszarów zurbanizowanych, rekultywacji terenów zdegradowanych, ochrony powierzchni i jej infrastruktury, gospodarki wodnej, oddziaływań sejsmicznych, ochrony powietrza, zagospodarowania obiektów zlikwidowanych kopalń itp. Tematyka konferencji dotyczyła głównie Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego, niemniej rozwiązania i wnioski z konferencji dotyczą całego Górnego Śląska.
- W Zachodnim Subregionie Województwa Śląskiego działalność prowadzą górnicze zakłady podziemne, otworowe i odkrywkowe. Kopalnie węgla kamiennego należą do PGG S.A. oraz JSW S.A., a produkowany przez JSW S.A. węgiel koksowy jest zaliczony do surowców krytycznych, do których stabilny dostęp, ma strategiczne znaczenie dla europejskiej gospodarki. W związku z tym prowadzono wiele prac związanych z minimalizacją wpływów eksploatacji na powierzchnię i jej infrastrukturę oraz rekultywacją terenów. Dzięki tej działalności możliwe jest zapewnienie właściwych warunków życia ludzi oraz utrzymania i rozwoju infrastruktury.
- Na tle szkód spowodowanych powodzią występującą w 2024 r w wielu regionach południowej części Polski, uczestnicy Konferencji z uwagą zapoznali się z budową i funkcjonowaniem zbiornika Racibórz Dolny. Podstawowym zadaniem zbiornika jako suchego polderu jest zmniejszenie zagrożenia powodziowego w dolinie rzeki Odry, poprzez zapewnienie retencji powodziowej i redukcji przepływu poniżej tego obiektu w sytuacji gwałtownego wezbrania Odry. Dzięki temu możliwe stało się opóźnienie momentu dotarcia kulminacji fali powodziowej do ujścia Nysy Kłodzkiej, a tym samym zmniejszenie nałożenia się na siebie obu fal. Wskazano na założenie pracy zbiornika jako obiektu suchego umożliwiającego eksploatację złóż kruszyw budowlanych, pozyskiwanych z czynnych kopalń zlokalizowanych w czaszy zbiornika, czy możliwość jego rekreacyjnego wykorzystania przy jednoczesnym poszanowaniu lokalnych walorów środowiskowych.
- Analizując historię rozwoju drogi wodnej Odra – Dunaj oraz aktualne planowane kierunki polityki transportowej kraju wskazuje, że żegluga śródlądowa nie będzie odgrywać istotnej roli i skazana jest na dalszą marginalizację. Niestety bez rewitalizacji rzeki Odry wymagającej dużych nakładów finansowych nie można mówić o jakimkolwiek rozwoju tej gałęzi transportu. Wskazuje się jednak, że realizacja połączenia żeglugowego na Odrze może być wielką szansą dla gospodarczego rozwoju zachodniej części Województwa Śląskiego.
- Wyniki badań zawarte w raportach zespołu do spraw sytuacji na Odrze w 2022 roku oraz przedstawione w kilkuset publikacjach opisujących zasolone wody kopalniane wykazują, że:
- Zasolenie w wodach w dopływających do wyrobisk kopalń, które następnie są odprowadzane do wód Odry i Wisły jest naturalne takie same jak zasolenie w wodach mórz i oceanów na świecie. W morzach i oceanach toksycznego zakwitu „złotej algi” jak dotychczas nie stwierdzono.
- Do Odry były odprowadzane przez wiele lat, głównie w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, wody bezpośrednio z kopalń rozwijającego się Rybnickiego Okręgu Węglowego, o znacznie większym zasoleniu aniżeli obecnie a śnięcia ryb spowodowanego trującym zakwitem „złotej algi” w Odrze w tym czasie nie stwierdzano.
- Do rzeki Wisła odprowadzane są wody kopalniane o znacznie większym zasoleniu aniżeli wody kierowane z kopalń do Odry a obecności i zakwitu glonu P.P. nie obserwuje się.
- Badania opisane w raportach zespołu do spraw sytuacji na Odrze w 2022 roku nie wykazały wzrostu ilości glonu P.P. ze zwiększeniem przewodnictwa wód, czyli ich zasoleniem.
- W czasie monitoringu obecności „złotej algi” w akwenach w 2023 roku stwierdzono jej zakwit pomimo wyeliminowania dopływu wszystkich zasolonych wód z kopalń.
- Uwzględniając różnorodne oddziaływania eksploatacji górniczej na wody podziemne należy bardzo wnikliwie rozważyć decyzje dotyczące nie tylko rozpoczęcia eksploatacji górniczej, ale również jej zakończenia. Likwidacja kopalń poprzez samozatopienie wyrobisk jest najprostszą metodą, ale niesie za sobą bardzo poważne skutki, natomiast likwidacja kopalń przy kontynuowaniu pompowań jest bardzo kosztowna, ale w wielu regionach niezbędna. Należy wtedy koniecznie wykorzystać zarówno energię pompowanych wód jak i jej zasoby.
- Na terenie GZW niezbędne wydaje się powstanie zintegrowanej, regionalnej sieci badawczej ukierunkowanej na monitorowanie wpływu górnictwa i jego likwidacji na wody podziemne, jak również regionalnego matematycznego modelu hydrogeologicznego, w którym można byłoby przedstawić zarówno stan naturalny, aktualny, jak i prognozę zmian stosunków wodnych wskutek planowanej eksploatacji na tle już prowadzonej, czy przebiegu wypełniania się leja depresji po zatrzymaniu pompowań oraz skutków tego wypełnienia.
- Wody podziemne stanowią jedno z głównych zagrożeń. W celu umożliwienia prowadzenia eksploatacji górniczej konieczne jest stałe odpompowywanie tych wód na powierzchnię. Jest kilka sposobów postępowania z zasolonymi wodami dołowymi. Aktualnie preferowane są dwie metody postępowania z wodami charakteryzującymi się podwyższonym zasoleniem – ich odsalanie lub bezpieczne odprowadzanie poprzez system retencyjno-dozujący. System retencyjno-dozujący nie ogranicza wpływu wód zasolonych na środowisko, lecz poprzez optymalne sterowanie zrzutami minimalizuje oddziaływanie wód na odbiornik. Działający w regionie retencyjno-dozujący „Olza” obejmuje obecnie 3 czynne kopalnie w tym dwie zespolone składające się z trzech ruchów wydobywczych. W 2024 roku system ten pozwala na stabilizację stężenia w rzece Odrze po dozowaniu wód zasolonych. Przez 8 miesięcy nie przekroczono poziomu 0,55 g/l., a według stanu na koniec sierpnia b.r. napełnienie zbiorników retencyjnych systemu wynosi ponad 320 tys. m3.
- Wieloletnie doświadczenie w eksploatacji systemu retencyjno-dozującego „Olza” wskazuje, że systemy retencyjno-dozujące to jedno z najlepszych rozwiązań w zakresie obniżenia zasolenia wód. Jest również jednym z zalecanych rozwiązań służących ochronie wód powierzchniowych, które ujęte zostało w Ustawie z dnia 13 lipca 2023 r. o rewitalizacji rzeki Odry. Rekomenduje się stosowanie systemów retencyjno-dozujących w celu zmniejszenia zasolenia powierzchniowych wód płynących, do których odprowadzane są wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych.
- System Odsalania PGWiR S.A. utylizuje wody silnie i miernie zasolone z KWK „Budryk”. W instalacji systemu następuje całkowita utylizacja solanek. Wody odsolone zrzucane są do rzeki Bierawki, a sól sprzedawana jest jako sól spożywcza lub jako surowiec chemiczny. Kryształy gipsu wraz z innymi zanieczyszczeniami usuwane są wspólnie w formie solanki wieloskładnikowej, która sprzedawana jest jako substytut soli drogowej w okresie zimowym.
- Przykład Zakładu Odsalania w Dębieńsku wskazuje, że budowa nowych instalacji odsalających ze względu na bardzo wysokie koszty operacyjne, braku niezbędnych środków na realizację inwestycji, zwiększenia śladu węglowego związanego z zużyciem energii elektrycznej, problemu zagospodarowania powstających odpadów wymagać będzie przeprowadzenia dalszych dodatkowych analiz ich zasadności w aspekcie ekologicznym i ekonomicznym.
- Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, w celu wydłużenia koncesji kopalnie zobowiązana są do uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Zaostrzające się wymagania Dyrekcji Ochrony Środowiska powodują wydłużenie terminu ich uzyskiwania. Proponuje się rozszerzyć tematykę kolejnej konferencji o kwestie związane z wykonywaniem raportów środowiskowych dla kopalń węgla kamiennego.
- Działalność górnicza jest ściśle związana z rejonem występowania złoża, co ogranicza możliwości wyboru lokalizacji zakładów wydobywczych oraz selekcji terenów pod kątem dopuszczalnych wielkości oddziaływania prowadzonej eksploatacji górniczej. Biorąc powyższe pod uwagę, w projektowaniu działalności górniczej konieczne jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, pozwalających na wykorzystanie zasobów przy minimalizacji niekorzystnych jej skutków. Szczegółowe ustalenia, dotyczące prognoz wpływu działalności górniczej na środowisko, pomiarów deformacji powierzchni terenu objętej wpływami eksploatacji oraz sposobu przeciwdziałania i usuwania skutków tej eksploatacji zawarte są w projektach zagospodarowania złóż, planach ruchu zakładów górniczych, sporządzanych we współpracy z samorządem terytorialnym i zatwierdzanych przez organy nadzoru górniczego.
- Wydobywanie węgla kamiennego jest istotnym elementem strategii energetycznej państwa. Górnictwo na Górnym Śląsku, w tym również w Zachodnim Subregionie Województwa Śląskiego pozostaje nadal ważną branżą i poważnym pracodawcą. Bazowanie na węglu nie oznacza jednak braku możliwości skutecznej walki z degradacją środowiska. Niezbędne jest dalsze wspieranie inwestycji ograniczających degradację środowiska.
- Podziemna eksploatacja górnicza powoduje negatywne skutki dla środowiska oraz uciążliwości dla mieszkańców. Istotną rolę w ograniczaniu szkodliwych odziaływań spełniają organy nadzoru górniczego, które m.in. sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego oraz ochrony środowiska, w tym zapobiegania szkodom.
- Specyfika eksploatacji górniczej powoduje, że wystąpienie zdarzenia losowego, które może generować szkodę górniczą częstokroć będzie zależne od woli przedsiębiorcy górniczego, który mógłby jej w ogóle nie wyrządzać, gdyby eksploatacji nie prowadził. Wypada w tym miejscu zaznaczyć, że według prawa polskiego zakład ubezpieczeń może udzielać ochrony ubezpieczeniowej, a wg art. 4 ust. 1 uduir: „przez działalność ubezpieczeniową rozumie się wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych”. Istotą ubezpieczenia jest więc zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej, poprzez transfer ryzyka ubezpieczeniowego w kontekście przeniesienia ciężaru ekonomicznego zdarzenia losowego, z ubezpieczonego (w razie umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek, zawartej zgodnie z art. 808 kc) czy też ubezpieczającego (jako strony umowy, której zarazem dobra osobiste lub- jak w przypadku ubezpieczenia OC przedsiębiorcy górniczego- majątkowe są chronione) na ubezpieczyciela. Tym samym, możliwa jest kolizja z przesłanką braku woli zakładu górniczego, bo najpewniej musiałby wtedy w ogóle nie prowadzić eksploatacji górniczej, gdyż trudno zakładać racjonalnie, że chcąc prowadzić eksploatację nie dopuszczałby ryzyka powstania szkód górniczych albo też mógłby ją tak prowadzić, aby całkowicie to ryzyko wyeliminować. Z tego też powodu należy:
- ponownie przemyśleć kwestię fundamentalną, tzn. czy ze względu na interes ekonomiczny występujący u przedsiębiorcy górniczego należy utrzymywać definicję legalną zdarzenia losowego, czyniąc z niej zarazem fundament rozwiązań prawnych, skoro nie zdarzenie, a ryzyko decyduje do świadczeniu ubezpieczyciela?
- czy ewentualnie wdrożyć definicję, która byłaby implementacją art. 2:201 pkt.2 PEICL, co z kolei dawałoby możliwość nieskrępowanego oferowania w praktyce ubezpieczeń górniczych w całej dopuszczalnej współcześnie palecie rozwiązań. Niewątpliwie takie rozwiązanie byłoby niejako automatycznie poparte pracami prawnoporównawczymi, które były prowadzone przez członków zespołu przygotowującego PEICL, co dawałoby także szansę na osiągnięcie komplementarności z współczesnymi systemami ubezpieczeń górniczych w państwach członkowskich UE, nawet wówczas, gdyby prawodawca europejski nie zdecydował się wdrożyć instrumentu opcjonalnego zawierającego w swej treści regulację umowy ubezpieczenia w UE.
- Jednym z podstawowych elementów projektowania eksploatacji złoża jest umiejętność precyzyjnego prognozowania jej wpływów na powierzchnię. Należy zatem nadal inspirować i wspierać badania, mające na celu doskonalenie metod prognozowania wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, wykorzystujące zarówno wyniki pomiarów geodezyjnych jak i osiągnięcia naukowe.
- Prowadzona eksploatacja górnicza powoduje powstanie na powierzchni terenu niecki osiadania, której profil charakteryzuje m.in. nachylenie terenu. Wpływ nachylenia terenu na wychylenie budynków, oprócz oczywistych problemów użytkowych, powodować może również dodatkowe wytężenie konstrukcji mające wpływ na warunki statyczno-wytrzymałościowe. Dopuszczalne wychylenia budynków powinny być ustalane nie tylko na podstawie warunków konstrukcyjnych, lecz powinno przede wszystkim wynikać z warunku dopuszczalnej lub akceptowalnej uciążliwości użytkowania. Projekt usuwania nadmiernego wychylenia budynku, w zależności od stopnia złożoności jego konstrukcji, wymaga zaprojektowania wielu złożonych prac budowlanych, których realizacja często odbierana jest przez użytkowników jako uciążliwa.
- Wychylenie z pionu dotyczy wszystkich typów budynków. Pomiar wychylenia budowli, w zależności od celu jakiemu służy, może być prowadzony różnymi metodami i urządzeniami, na przykład: poziomicami, tradycyjnymi metodami geodezyjnymi czy też przy użyciu technik laserowych. Przyjęty sposób pomiaru oraz statystyczna analiza wyników pomiarów pozwalają na określnie przyczyn powstania wychylenia oraz na wyznaczenie wychylenia miarodajnego. Jednocześnie przyjęty sposób postępowania pozwala na zweryfikowanie czy wartość wychylenia uzyskana na podstawie innych pomiarów mogła zostać uznana jako miarodajna.
- Pomiary wychyleń budynków znajdujących się na terenach górniczych wskazują, że wpływ na pomierzone wartości wychylenia ma zarówno zmiana nachylenia terenu górniczego jak i prace remontowe prowadzone w budynkach. W konsekwencji nachylenie poszczególnych elementów budynku nie jest jednakowe. Ponadto w przypadku budynków wielosegmentowych nachylenie poszczególnych segmentów nie jest takie same, co wynika z różnych wartości wskaźników odkształceń terenu górniczego odpowiadających poszczególnym segmentom. Jednocześnie poprawne zaprojektowanie rektyfikacji budynków wymaga wyznaczenia wychylenia miarodajnego.
- W sytuacji, gdy wychylenie poszczególnych elementów budynku nie jest jednakowe wychylenie miarodajne można wyznaczyć stosując testy statystyczne. Procedura ta pozwala na odrzucenie wyników pomiarów wychylenia, na które mają wpływ czynniki inne niż wychylenie wywołane eksploatacją górniczą. Wychylenie miarodajne wynika wówczas z wartości niezafałszowanych na przykład poziomowaniem posadzek.
- W przypadku budynków składających się z wielu segmentów połączonych funkcjonalnie miarodajne wychylenie obiektu można wyznaczyć jako średnią ważoną. Wartości wag winny wynikać z rzutu powierzchni poszczególnych segmentów.
- W ostatnim czasie bardzo popularnym tematem, szczególnie w mediach społecznościowych, stał się temat wstrząsów górotworu towarzyszących prowadzonej eksploatacji górniczej. Często mieszkańcy deklarują swoje odczucia jako „mocne trzęsienia ziemi” i obawiają się, że ma to destrukcyjny wpływ na ich domostwa. Aby określić dynamiczne oddziaływanie wstrząsów na obiekty powierzchniowe, prowadzi się pomiary przyspieszeń i prędkości drgań gruntów w wyznaczonych stanowiskach pomiarowych. Interpretację wyników pomiarów prowadzi się w oparciu o skalę intensywności sejsmicznej GSIS–2017. Aby ograniczyć ilość i wielkość wstrząsów górniczych, już na etapie projektowania przyszłych frontów robót kopalnie starają się zminimalizować powstawanie stref koncentracji naprężeń będących główną przyczyną występowania wstrząsów.
- Pozyskiwanie nowych terenów, monitoring środowiska i minimalizacji oddziaływania na nie, a także oczekiwania strony społecznej i administracji oraz wdrażanie działań spójnych z zakresem transformacji energetycznej, gospodarki o obiegu zamkniętym czy też neutralnością emisyjną stawiają przed firmami wydobywczymi bardzo duże wyzwania i wymagania. To, w jakim kierunku będzie realizowana polityka firm dotycząca gospodarki odpadami wydobywczymi, a przede wszystkim zagospodarowania odpadów na powierzchni bardzo silnie zależy od interesariuszy zewnętrznych, którymi są społeczności lokalne zamieszkujące tereny działalności górniczej. Gospodarowanie skałą płonną powinno opierać się na transparentności, konsekwencji i spójności. Dobrą praktyką jest realizacja kolejnych kierunków gospodarki odpadowej w uzgodnieniu z mieszkańcami gmin, prowadzenie działań bezpośrednio związanych z zagospodarowaniem odpadów w sposób znacząco ograniczający uciążliwości z tym związane, a także opracowanie i wdrożenie Polityk czy Strategii odpadowych, która będzie nie tylko określać bieżące i perspektywiczne kierunki zagospodarowania odpadów, ale także elementy organizacyjno – techniczne, które wspierają zarządzanie, ale przede podkreślają rolę współpracy i uzgodnień pomiędzy interesariuszami zewnętrznymi i wewnętrznymi.
- Temat zagospodarowania hałd powęglowych coraz częściej pojawia się w mediach i rozważaniach naukowo biznesowych. Dawne odpady dzisiaj mogą stać się nowymi złożami. Hałdy także te „zrekultywowane” powinny być objęte szczegółowymi badaniami mineralogicznymi i chemicznymi a ich wyniki pozwoliłyby na wykonanie mapy pokazujące dostarczanie zróżnicowanego materiału do basenu węglowego GZW. W przyszłości mogą pomóc w poszukiwaniu pogrzebanych złóż znajdujących się w skałach źródłowych zasilających okruchowe osady karbonu. Dodatkowo rozpoznane zostaną niektóre procesy mineralogiczne występujące w hałdach, co pozwoli na lepsze przeciwdziałanie i zapobieganie niepożądanym zjawiskom takim jak min. pożary hałd.
- Działalność górnicza była jedną z pierwszych form aktywności przemysłowej człowieka. Początkowo eksploatację prowadzono na niewielkich głębokościach. Jednak wraz z wyczerpywaniem się płytko zalegających złóż, rozwojem techniki górniczej i rosnącym zapotrzebowaniem na surowce, schodzono z eksploatacją na coraz większe głębokości. Pozostawionych w górotworze pustek, po płytko prowadzonym wydobyciu, zwykle w żaden sposób nie likwidowano. Jednocześnie, z biegiem czasu, fakt prowadzenia działalności górniczej w danym rejonie odchodził w zapomnienie. Należy się liczyć z faktem, że stan techniczny obudowy tych wyrobisk zbliża się do poziomu awaryjnego, co może skutkować powstawaniem obwałów i w efekcie zwiększeniem prawdopodobieństwa występowania deformacji nieciągłych. Dlatego należy dokumentować dokładnie lokalizacje istniejących wyrobisk – szczególnie zlokalizowanych na małej głębokości i mających połączenie z powierzchnią oraz cyklicznie 7wykonywać oceny ich zachowania. Badania tego typu powinny być prowadzone poprzez kwerendę źródeł archiwalnych oraz poparte badaniami geotechnicznymi i geofizycznymi prowadzonymi w rejonie lokalizacji tych wyrobisk.
- Likwidacja kopalń w związku z wyczerpaniem się złóż lub brakiem do ich dostępu oraz nieopłacalnością jest procesem naturalnym i nieuniknionym. Obiekty pokopalniane najczęściej zostają zabezpieczone w sposób prowizoryczny a następnie ulegają stopniowej, postępującej degradacji. Tylko część z nich otrzymuje „drugie życie”. W pierwszej kolejności wykorzystuje się je jako prowizoryczne magazyny oraz siedziby firm prowadzących działalność gospodarczą wszelkiego rodzaju. Jako przykłady takiego wykorzystania obiektów pokopalnianych wskazano m.in. na obiekty po kopalniach „Anna”, „Rymer” czy „Moszczenica”.
- Zabytki związane z górnictwem niewątpliwie wyróżniają się oryginalnością. Ich olbrzymie nagromadzenie, zwłaszcza związanych z górnictwem węgla kamiennego na obszarze Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego daje wielkie możliwości poznawcze. Obok górnictwa węgla bardzo dobrze prezentowane są obiekty związane z innymi surowcami. Wiele z nich jest już godnie eksponowanych lub też wykorzystanych dla innych celów. Zachwycają swym kształtem architektonicznym, zmysłem ich budowniczych i konstruktorów. Wiele zabytków techniki górniczej nadal czeka na adaptację i godną ekspozycję. Jako przykład kompleksowego zagospodarowania terenów pokopalnianych dla celów kulturalnych, edukacyjnych i zabytkowych przedstawiono Zabytkową Kopalnię „Ignacy” w Rybniku podkreślając jednocześnie szeroki zakres rewitalizacji oraz duży w niej udział lokalnej społeczności oraz władz samorządowych miasta Rybnika. Kopalnia w 2024 r. wyróżniona została prestiżową, międzynarodową nagrodą „Europa Nostra”.
- Z dniem 31 grudnia 2018r. zlikwidowano zakład górniczy KWK „Anna” w Pszowie. 15 maja 2019 r. Miasto Pszów przejęło od Spółki teren i budynki zgromadzone wokół szybów „Jan” i „Chrobry”. Wcześniej wiele obiektów związanych i wybudowanych przy funkcjonującej kopalni znalazło swoje miejsce w przestrzeni miasta jak np. Miejski Dom Kultury, szkoła górnicza razem z hotelem robotniczym. Miasto w porozumieniu z Wojewódzkim Śląskim Konserwatorem Zabytków opracowało propozycje i podjęto ich realizację dla zagospodarowania obiektów i terenów pozostałych po prawie 180 latach istnienia kopalni „Anna”, kopalni, która kształtowała oblicze miasta i miała decydujący wpływ na jego rozwój oraz życie mieszkańców miasta i okolicznych miejscowości.
- Uczestnicy Konferencji podkreślali wagę kultywowania tradycji górniczych, które ukształtowały się w środowisku i świadczą o korzeniach mieszkających w regionie ludzi. Wskazywano na kulturalne i wychowawcze znaczenie tradycji górniczych, powiastek i legend podkreślających wartości społeczne i humanistyczne. Za wartościowe uczestnicy Konferencji uznali działalność edukacyjną szkół, muzeów i izb tradycji poprzez gromadzenie pamiątek historii regionu, organizację ekspozycji tematycznych oraz wprowadzenie do programów kształcenia elementów historii regionu i branży górniczej, ich kultury i tradycji.
- W dyskusji wskazano na aktywną działalność Fundacji Kopalń Zlikwidowanych w ROP, której przyświeca z jednej strony idea ratowania zabytków sztuki architektoniczno-przemysłowej, a z drugiej pokazanie "dorobku materialnego przy współudziale nieistniejących zakładów górniczych. Aktywnie uczestniczy w organizacji „Industriady”, w ramach których organizowała zwiedzanie obiektów zlikwidowanych kopalń i osiedli mieszkaniowych oraz miejsc pamięci ofiar górniczego stanu. Chociaż wszystkie obiekty architektury odznaczają się niepowtarzalnością i indywidualnymi charakterystycznymi cechami dla okresu ich projektowania, wznoszenia i użytkowania, to szczególnie pod tym względem wyróżniają się osiedla górnicze, które obecnie podlegają rewitalizacji, stanowiąc unikalną wizytówkę minionej epoki, służąc jednocześnie obecnym mieszkańcom. Ważnym przedsięwzięciem jest opracowany przez Fundację przewodnik, który stanowi wspaniałe kompendium wiedzy umożliwiającym zdobywanie informacji oraz zwiedzanie zabytków związanych z górnictwem węgla kamiennego w regionie. Celowe jest aby w kolejnych edycjach „Industriady” trasy po obiektach pogórniczych były stałym punktem programu.
- W Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego następuje stała poprawa stanu szeroko rozumianego środowiska. Przedsiębiorcy górniczy we współpracy z samorządami, urzędami państwowymi i innymi organizacjami podejmują wiele działań w zakresie minimalizacji negatywnych skutków wieloletniej eksploatacji górniczej, w tym:
- rekultywację i zagospodarowanie terenów objętych działalnością górniczą,
- zmniejszenie ilości wytwarzania produktów ubocznych oraz wykorzystanie ich do innych celów gospodarczych, np. do produkcji kruszyw,
- redukcję emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do atmosfery, ze szczególnym uwzględnieniem zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych,
- likwidację nadmiernego poziomu hałasu emitowanego do środowiska,
- rewitalizację terenów poprzemysłowych poprzez przywracanie terenów zdegradowanych do użytku, rewaloryzację zabytkowych budowli i całych osiedli itp.,
- podnoszenie świadomości społecznej i poczucia związku z „Małą Ojczyzną” poprzez różne działania kulturalne, popularyzacyjne i edukacyjne.
Konferencja stanowiła szerokie forum wymiany doświadczeń przedstawicieli nauki, samorządowców oraz praktyków, reprezentujących górnictwo, budownictwo i gospodarkę wodną, a jej wartość edukacyjną trudno przecenić. W wygłaszanych referatach zaprezentowano osiągnięcia oraz ciekawe rozwiązania naukowe i inżynierskie z zakresu górnictwa, budownictwa, komunikacji, gospodarki wodnej i ochrony środowiska. Zwrócono również uwagę na konieczność dalszej współpracy pomiędzy samorządami i przedsiębiorcami górniczymi w zakresie wypracowania optymalnych warunków racjonalnej gospodarki złożem przy minimalizacji negatywnych skutków dla środowiska oraz rozwiązywania pilnych problemów dotyczących zabytków techniki górniczej. W konferencji udział wzięło 116 uczestników.
Za celowe uznaje się kontynuowanie organizacji konferencji dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego.